Sen papeis no exilio

La fragata Express en la que Vilariño llevó a 61 exiliados a Venezuela. // FdV

Manuel Vilariño, de Moaña, trala Guerra Civil, levou nun barco de vela a 61 inmigrantes irregulares a Venezuela, onde foron retidos nun campo de concentración - Un libro recolle a historia dos galegos "ilegais" neste país

Faro de Vigo - Alexandra Moledo 19.05.2013

A historia de exiliados galegos que abandonaron a súa terra ante a chegada do réxime de Franco nutre o libro 'Ilegales' de Xurxo Martiz. Algúns escolleron como destino Venezuela, gobernada entón por Rómulos Galegos e en moitos casos entraron no país latinoamericano de forma ilegal. Tres galegos loitaron por defender aos inmigrantes sen documentación que chegaban a Caracas: o anarquista de Moaña Manuel Vilariño, o cura ourensano Basilio María Barral e o cónsul do Goberno español, o lucense Jesús Vázquez Gayoso.

Galicia é sinónimo de emigración e Venezuela, un dos países onde é máis común atoparse con descendientes de galegos do mesmo xeito que outros países de América Latina como Arxentina, Uruguay ou Chile, que desde finais do século XIX acolleron a miles de emigrantes en busca de fortuna. No caso de Venezuela, o país converteuse nun dos principais receptores de galegos desde 1939 ata mediados da década dos oitenta.

Non só de emigrantes que fuxían da hambruna, senón tamén da ditadura de Franco. Non todos se embarcaron de forma legal rumbo a un país que requiría man de obra para a industria e o campo. O experto no exilio económico e político galego, Xurxo Martiz, recolle no seu libro Ilegais algúns dos casos máis representativos daquela etapa.

Os tres protagonistas do volume que representan a inmigración ilegal de España a Venezuela son tres galegos: o anarquista Manuel Vilariño e capitán da fragata Express que fixo a travesía con 60 emigrantes irregulares -a maioría de Galicia- desde Canarias ao estado venezolano; o pai e misionero Basilio Barral que apoiou aos ilegais no campo de concentración de Guasina; e o cónsul da República española entre 1945 e 1949, Jesús Vázquez Gayoso.

A historia dos irmáns Vilariño, de Moaña (Pontevedra), estivo marcada polo cárcere, o exilio e o esquecemento. A Manuel Vilariño as súas ideas anarquistas que compartía coa súa familia leváronlle a ingresar na prisión de Vigo e de aí foi enviado ás illas Canarias con outros "perdedores" da Guerra Civil sen documentación e sen posibilidade de volver á súa terra.

Ter pouco que perder e moito que gañar fíxolle aceptar a proposta de poñerse ao mando do Express, un barco de vela co que tiña a misión de levar 61 persoas -entre elas unha embarazada- a Venezuela. Ata chegar a Dakar non conseguiron víveres pero cando xa os tiñan pouco lles duraron porque unha tormenta fíxolles perder gran parte das provisiones. "Viña á miña mente a imaxe de Colón cando tamén cruzou este océano. A nosa tripulación tamén dicía que vía terra. Eran espejismos ata que apareceu ante nós a illa de Barbados", recordaba Vilariño. Pero a aventura non acabou logo de tantos días en alta mar e xa en terra foron tratados como piratas e recluídos no campo de concentración da zona da Guasina onde traballaron durante cinco meses en condicións infrahumanas. A cornada dunha vaca provocou o ingreso de Vilariño nun hospital venezolano no que foi atendido polo pai Basilio Barral.

O sacerdote ourensano rexentou varias parroquias no estado bolivariano e dedicou catro décadas á vida misionera vivindo nas selvas do litoral do Orinoco. Logo de 20 anos entre os indígenas, o pai Barral tomou partido polos presos inmigrantes irregulares no campo de concentración de Guasina, e a súa denuncia chegou ata a Asemblea das Nacións Unidas.

En mellóraa das condicións dos galegos ilegais tamén tivo moito que ver o lucense Jesús Vázquez Gayoso, cónsul e representante do Goberno español no exilio. O seu labor diplomático entre 1945 e 1949 coincide co momento no que o Executivo venezolano rompía relacións coa ditadura franquista ata que as retomou case catro anos despois tralo golpe de Estado ao presidente Rómulo Galegos. O cónsul foi a salvación para moitos dos galegos en situación de ilegalidad aos que conseguiu visados e permiso de residencia para que non tivesen que ser repatriados.

Moitos dos galegos que tomaron Venezuela como destino fóronse aos poucos días do golpe militar de 1936 en Galicia. É o caso do pintor coruñés Mario Granell que intentou escaparse ao bando republicano por Ou Portiño na Coruña. Outro dos exiliados coruñeses que recolle Martiz noutro dos seus libros é o comunista Alberto Ponte que chegou ao país latinoamericano en 1968 logo de dúas décadas en prisión pola súa loita clandestina e a súa afiliación ao Partido Comunista.

Na formación tamén estivo involucrado anos antes José Fernández Vázquez coñecido como o comandante Soutomaior, quen combateu no lado republicano na contenda e asumiu o cargo de delegado do PCE na sede republicana en París onde permaneceu ata que decidiu coller as maletas cara a Caracas en 1948. Tamén ao outro lado do charco e ata o seu último alento participou en todas as loitas que consideraba necesarias para "dignificar ao ser humano".

O mundo do fútbol tamén é protagonista da emigración coruñesa como o caso do futbolista Cheché Martín, fillo do secretario do Concello da Coruña en 1936, Joaquín Martín. Tralo asasinato do seu progenitor en Punta Herminia cando só tiña 12 anos se exilió coa súa nai a Arxentina e en 1945 entrou con ese pasaporte en Venezuela contratado polo equipo de fútbol Ou Deportivo Vasco, animado por exiliados. Neste club tamén xogou Chao antes da súa retirada do fútbol. Fillo do dirixente nacionalista Antón Vilar Ponche decidiu emigrar ao país venezolano ao non poder entrar no Deportivo.