Galegos sepultados no Val dos Caídos

Os restos de polo menos 50 combatentes galegos, tamén do bando republicano, xacen no mausoleo de Franco

É o maior cemiterio da Guerra Civil. Máis de 33.000 corpos xacen no Val dos Caídos, a gran sepultura ideada por Franco para inmortalizar a súa vitoria e honrar aos mortos do seu bando. Por orde do réxime, entre 1959 e 1983 foron trasladados ao mausoleo máis de 33.000 corpos, dos que só 21.423 están identificados. Entre os miles de combatentes enterrados están polo menos medio centenar de galegos. Algunhas familias autorizaron o seu traslado desde os cemiterios nos que xa repousaban os seus restos, outras descoñecen que os seus pais, irmáns ou tíos están no Val.

El Faro de Vigo.es / 11-12-11 / ROSA PRIETO

Xunto a Franco e Primo de Rivera. Os restos de polo menos cincuenta galegos falecidos na Guerra Civil están sepultados no Val dos Caídos, o mausoleo que ideou o Caudillo en 1940 para inmortalizar a súa vitoria e honrar aos mortos do seu bando. Pero incapaz de encher a enorme cripta, o réxime recorreu a fosas republicanas. Moitos dos 33.847 corpos que xacen nos columbarios –puideron ser identificados con nome e apelidos 21.423– foron "roubados" para alimentar a cripta da abadía onde o ditador mandouse enterrar, segundo denunciaron algunhas familias na Audiencia Nacional.

Os restos da maioría dos combatentes mortos na Guerra Civil foron trasladados á gran sepultura de Franco tras a súa inauguración en abril de 1959 coa autorización dos seus familiares. Outros, con todo, foron enterrados no Val sen consentimento algún das súas familias, tamén do bando republicano. Algunhas familias decatáronse hai pouco de onde xacían os restos dos seus achegados. É o caso de Teresa Balseiro, de Cervo (Lugo): "Non fai nin tres meses que souben que o meu irmán Pepito estaba enterrado no Val dos Caídos".

Outros aínda descoñecen o lugar onde descansan os seus pais, avós, irmáns, tíos... Nalgún monte, a tapia dun cemiterio, unha cuneta ou o Val dos Caídos. E é que dos preto de 33.900 restos trasladados ao mausoleo de Franco máis de 12.000 figuran nos arquivos como "descoñecidos".

Nas criptas e as capelas do Val dos Caídos están enterrados os restos de polo menos cincuenta galegos, segundo documentos custodiados no Arquivo Xeral da Administración e recompilados por voluntarios da Asociación da Recuperación da Memoria Histórica (ARMH). Estes documentos revelan a "relación de solicitudes de familiares de caídos" nas provincias galegas que "autorizan o seu traslado ao Val dos Caídos", nas que ademais dos datos do "caído" e o lugar de inhumación tamén detallan o nome e domicilio do familiar que autoriza o traslado. A Coruña e Pontevedra concentran o maior volume de autorizacións –16 en cada provincia–, seguida de Lugo, con 14, e Ourense con 4.

Ata o momento, a ARMH recibiu reclamacións de familiares de vítimas da Guerra Civil procedentes de Ávila e Segovia que demandan os restos dos seus pais, avós ou tíos ante unha posible conversión do Val dos Caídos en monumento de reconciliación. Por agora, de Galicia non teñen petición algunha. "Nestes casos trátase de cadáveres roubados que levou o réxime de Franco ao Val dos Caídos sen permiso dos familiares", apunta o vicepresidente da ARMH, Marco González. E é que as previsións sobre a capacidade dos columbarios do Val dos Caídos que fixo o Goberno de Franco foron erróneas polo que finalmente exhumó fosas de republicanos para encher os columbarios que quedaban baleiros e que, nun principio, irían destinados aos caídos do bando nacional. "Non enchían e ían ás fosas dos republicanos e levábanllos de alí", confirma Marco González.

Reclamacións

Pero as primeiras reclamacións de exhumaciones no Val dos Caídos topáronse cun informe forense encargado polo Ministerio de Xustiza que revela as dificultades insalvables que fan imposible a exhumación. En primeiro lugar, pola cantidade de restos que xacen nos columbarios, máis de 33.000, dos que moitos foron inhumados con déficit de sistematización na súa identificación, traslado, rexistro e localización.

Outra complicación para a exhumación está no tempo transcorrido, un aspecto que, engadido á elevada humidade no interior da montaña e á debilidade da estrutura dos columbarios, construídos con madeira de piñeiro, provocou unha grave deterioración en bo número deles. Cada unha destas caixas alberga, polo xeral, os restos de entre 1 e 14 persoas. Tamén hai que ter en conta as distintas posturas dos familiares das vítimas en relación á identificación e exhumación dos restos dun mesmo columbario.

Á marxe das dificultades para a exhumación do Val dos Caídos que apunta o informe da comisión de expertos, algúns familiares non tiran a toalla e loitan desde fai anos por recuperar os restos de pais, irmáns ou tíos enterrados na gran sepultura ideada por Franco. Entre eles, os familiares de sete vítimas do franquismo de Ávila, fusilados en agosto de 1936, enterrados nun pozo de Aldeasaca e desenterrados 23 anos despois por un grupo de homes que cumprindo ordes da mesma autoridade que os matou, trasladounos ao mausoleo do réxime un mes antes da súa inauguración.

Algúns destes familiares visitaron o Val e alí, a través do rexistro, os monxes benedictinos confirmáronlles o lugar exacto no que estaban enterrados. Segundo aseguran, só volverán alí para levar os restos dos seus familiares "outra vez a casa".