A Igrexa posúe en Santiago 850.000 metros cadrados de uso non relixioso

Mosteiro de San Martiño Pinario

O Arcebispado xestiona locais comerciais, plantacións e pisos sen pagar IBI

ELPAIS.com  / IAGO MARTÍNEZ - Santiago - 06/11/2011

Por cada metro cadrado que o Arcebispado dedica a fins máis ou menos relixiosos en Santiago, desde a liturxia ata a sepultura cristiá, a curia compostelá destina polo menos outros tres á vivenda, o cultivo de eucaliptos, a explotación de baixos comerciais ou a nada dun solar. O protagonismo da catedral no corazón do casco antigo é indiscutible. O seu peso no conxunto do patrimonio eclesiástico, con todo, é só anecdótico. A Igrexa ten ao seu nome máis de 1,1 millóns de metros cadrados en todo o termo municipal. Leiras, reitorais, pisos, igrexas, casas, escolas, trasteiros, prazas de garaxe, cemiterios, chans sen edificar e ata un bloque de vivendas no ensanche. En total, algo máis de 200 propiedades. Dio o catastro.

Aínda que a Cidade da Cultura chegase a completarse algún día, ocuparía oito veces menos que os dominios da Igrexa na cidade. A curia, iso si, é moito máis discreta que o complexo de Eisenman. Nada, salvo as escrituras de propiedade, revela quen é o dono das vivendas que o Arcebispado ten dispersas polo centro urbano de Santiago, desde Conxo ata Fontiñas. Nin sequera o edificio que compite coa austera xeometría do Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC) na rúa Vale Inclán, xusto enfronte do colexio La Salle, está rotulado. Son 3.600 metros cadrados xunto a un centro de maiores da Xunta. Segundo o catastro o seu uso é relixioso, aínda que o porteiro automático xunto ao portón evidencie que non está aberto aos fregueses. É unha residencia de sacerdotes.

Nun informe do ano pasado, a Dirección Xeral do Catastro púñalle números ao patrimonio estritamente relixioso da Igrexa en Galicia: 7.691 inmobles e un valor catastral de 426 millóns, cantidade que neste momento aínda non repercute nos orzamentos municipais. Os Acordos entre o Estado español e a Santa Sé de 1979 eximen á Igrexa de pagar o Imposto sobre Bens Inmobles (IBI) por estas propiedades. A galega é a segunda comunidade con maior patrimonio tras Castela e León e a cuarta segundo o que deixa de ingresar, clasificación que lidera Madrid con 1.384 propiedades e 1.190 millóns. Aínda que Vigo gaña en número, Santiago fai valer a súa condición de sede da "provincia eclesiástica" cos bens máis caros: 91 edificios relixiosos cun valor catastral conxunto de 61,5 millóns.

O de uso relixioso unicamente representa o 22,7% do patrimonio inmobiliario que posúe o Arcebispado en Santiago. Do total, equivalente a multiplicar por noventa a planta da catedral, só 250.000 metros cadrados están así cualificados no catastro, xunto a unha bolsa de 600.000 de parcelas de uso agrario, outra de 100.000 de solares, obras de urbanización e xardinería e restos menos importantes de tipo residencial, industrial, cultural ou comercial. En total, 850.000 metros cadrados de uso non relixioso.

A fronteira máis clara está na cualificación do chan: 340.000 metros cadrados son urbanos e 770.000 son rústicos. Os usos son máis complexos, ata confusos. A parcela do seminario menor, por exemplo, consta como cultural, igual que os 16.000 metros cadrados que albergan a Casa Diocesana de Exercicios Espirituais no campus. A do seminario maior, que comparte San Martiño Pinario con outras dependencias do Arcebispado, é para o catastro un bloque de oficinas. O número 108 de San Pedro ten no baixo unha biblioteca parroquial. Danse cursos de iniciación ao matrimonio e impártese catequese. O resto non deixa de ser unha casa. Ten 324 metros cadrados de uso residencial que poderían venderse mañá mesmo por uns 875.000 euros.

Entre San Roque e a Praza de Galicia hai apenas 800 metros. Callejeando a bo paso pola Algalia de Arriba e despois polo Preguntoiro e a Rúa dás Orfas, non máis de dez minutos. Ao redor dese sinuoso capilar, o máis utilizado para atravesar a pé a améndoa medieval da cidade, a Igrexa alberga en locais da súa propiedade unha florería, unha mercería, unha boutique de roupa para home, unha librería de vello, un par de tendas de souvenirs, algunha residencia para estudantes e ata unha oficina do Consorcio de Santiago, ademais das súas propias dependencias, como as que dedica a atender aos peregrinos na Rúa do Vilar. Tamén ten un puñado de vivendas, a maioría de dúas ou tres alturas. É só unha pequena porción do parque estritamente residencial do Arcebispado: oito pisos, dúas ducias de casas e un bloque enteiro de vivendas.

Dise que os bens eclesiásticos teñen un valor incalculable, ben polo esotérico, ben pola súa dimensión histórica e artística, ben porque están protexidos pola achaiadura urbanística, o que dificulta a súa rendibilidade. O tópico pode valer para a igrexa de San Clara ou a basílica compostelá, pero non para un baixo comercial de pouco máis de 90 metros cadrados moi preto de Praza de Galicia. Ese local, segundo estimacións conservadoras do sector inmobiliario, podería superar os 450.000 euros no escaparate de calquera axencia. E o mesmo para unha vivenda de tres pisos de 172 metros cadrados cada un na Algalia de Arriba, que custaría 1,3 millóns de euros, ou para outra máis pequena na rúa paralela: por 118 metros cadrados, uns 280.000 euros.

Cálea República Arxentina é unha das arterias do ensanche. Comunica a avenida Romeu Donallo, unha das saídas polo sur da cidade, coa rúa de Ou Hórreo, sede do Parlamento de Galicia. Nela hai dous grandes edificios da Igrexa. Un é un templo e ocupa unha parcela de máis de 2.000 metros cadrados. O seu valor catastral é o cuarto máis elevado, 3,5 millóns de euros, só por detrás da catedral, o seminario menor e San Martiño Pinario, pero tería difícil saída. A parcela está cualificada para uso relixioso. O outro é un bloque de vivendas cunha superficie útil de case 1.500 metros cadrados. O seu valor, a ollos do catastro, é moi inferior, pero podería porse sen problemas no mercado. Superaría, din no sector, os 4,65 millóns de euros.

É falso que o patrimonio eclesiástico sexa centenario. Non todas as vivendas teñen tanta soleira como algunhas casas nobres e a maioría dos templos. Hainas antigas, como as da rúa Carretas, en aparente estado de abandono, e hainas moi recentes, como as máis céntricas de Fernando III O Santo ou San Pedro de Mezonzo ou as dispersas en barrios urbanizados nas últimas décadas, produto de permutas, compensacións urbanísticas ou adquisicións directas. Pisos en García Prieto ou Emilia Pardo Bazán que roldan os 100 metros cadrados e que calquera compraría por unha cantidade que oscila entre os 250.000 e os 300.000 euros. O chan residencial, a pesar de todo, só suma 50.000 metros cadrados. Nada, á beira das 600 hectáreas de leiras rústicas, algunhas improductivas e outras que constan nos informes da Dirección Xeral do Catastro como robledales, plantacións de eucaliptos ou prados e campos de labor.

Os solares e as leiras de uso agrario explican a distorsión na fotografía. En vertical, edificio a edificio, o uso relixioso supón case o 44% do patrimonio. En horizontal, parcela a parcela, esa porcentaxe baixa ata o 22,7%. Menos dunha cuarta parte. Con todo, todas estas cifras son relativas. Como recorda o parlamentario socialista Xaquín Fernández Leiceaga, os Acordos coa Santa Sé non só eximían á Igrexa de pagar o IBI: "Tamén deixaban en mans da curia a potestade de cualificar o uso dalgunhas das súas propiedades". É a institución a que decide se unha vivenda é non é de relixiosos. A decisión non é gratuíta: repercute na recadación municipal. É o que Leiceaga chama o "paraíso fiscal" da curia. O outro paraíso da Igrexa.