A ´nena do Bou´ revive o pesadelo

Anxo Nogueira e Carmen Miguel

proxecto nomes e voces

Traducción Estación Atlántica

Nove persoas preferiron fai 75 anos matarse a entregarse aos falanxistas tras ser achadas nun barco galego . Concha, cuxos pais inmolar, recorda a traxedia

laopinióncoruña.es 30/4/12 Ana Blasco

De todos os que se ten constancia, o acontecido no peirao do Berbés, en Vigo, o 23 de abril de 1937, é o suicidio colectivo máis numeroso da Guerra Civil. Os seus protagonistas foron oito homes e unha muller de diferentes faccións da esquerda, que trataban de fuxir a Francia escondidos na adega do Bou 'Eva' cando foron delatados por un mariñeiro. Preferiron matarse antes que entregarse ao inimigo. A noticia correu como a pólvora no barrio, pero, silenciada polo franquismo e esquecida pola Transición, hoxe algúns cidadáns intentan rescatar este negro episodio

Oito homes e unha muller, fai esta semana 75 anos, preferiron entregarse á morte antes que aos seus inimigos no peirao do Berbés, en Vigo. Eran galeguistas, socialistas, comunistas e anarquistas, que se dispuñan a emprender o camiño cara á súa liberdade escondidos na adega dun pequeno cargueiro coñecido como Bou Eva. Nunca chegaron a partir. Tras ser descubertos, protagonizaron o suicidio colectivo máis grande acontecido durante a Guerra Civil, dos que se ten coñecemento. Era o 23 de abril de 1937.

Foi un dos mariñeiros da embarcación o que, pouco antes de partir cara a Francia, descubriu aos polisóns. Saíu gritando: "O barco está cheo de vermellos", recorda a filla de dúas das vítimas, Concha Nogueira. Os falanxistas asaltaron a embarcación e achegárona a un aljibe do porto para facelos saír alagando a estancia na que se atopaban. Primeiro botaron auga fría e, máis tarde, quente. Pero os tripulantes clandestinos non saíron. Ante a perspectiva de ser vítimas de torturas, decidiron pór fin á súa vida de forma colectiva.

O encargado de empuñar a pistola foi o vigués Anxo Nogueira Nogueira, xerente dunha fábrica de conservas e membro das mocidades comunistas, que se matou tras disparar aos outros sete homes e á súa propia muller, Carmen Miguel Agra, a máis nova do grupo con 24 anos. Este extremo coñeceuse ao atopar os corpos. "Nove estaban feridos na tempa esquerda. Un, o que debeu matar aos outros por acordo de todos, suicidouse e tiña a ferida na tempa dereita", relataba meses máis tarde Rafael Dieste en Nova Galiza baixo o pseudónimo de Féliz Muriel. "O meu pai nunca collera un arma", destaca Concha Nogueira, que imaxina con tristeza o momento e o valor que tivo que reunir o seu proxenitor.

Ela tiña catro anos e, coa súa irmá, quedou cos seus avós cando os seus pais decidiron fuxir. A pesar da súa idade, recorda perfectamente o día: "Ela choraba moito e tíñanos no colo, pero non quería dicirnos por que estaba así". Ao pouco decatáronse do sucedido. "Enseguida correuse a voz por todo o barrio e chamábannos As nenas do Bou", rememora. O seu pai había estado escondido un ano na casa dunha veciña, na rúa Real, onde Concha levaba comida de parte da súa avoa sen saber que nela se recluía Anxo. A súa nai uniuse a unha asociación de mulleres antifascistas. Hoxe, unha rúa perpendicular á Travesía de Vigo leva o seu nome coa descrición "represaliada". Os falanxistas tamén deron co mariñeiro que actuou como cómplice para que os fugitivos puidesen acceder á embarcación. "Matárono na zona da ETEA", asegura Concha.

Luís Álvarez González, obreiro do naval de 30 anos; Camilo Campos Méndez, barbeiro de 33; Manuel Martínez, mariñeiro de 44; os irmáns José e Fernando Rodríguez Lorenzo, albaneis de 30 e 37 anos; e os curmáns José Losada e Manuel Rodríguez, mestres de 45 e 31 anos, completan a listaxe das vítimas. Estes dous últimos eran primos carnais de Afonso Daniel Rodríguez Castelao. A súa familia, de Rianxo, non se decatou da súa defunción ata case un ano despois, cando os intelectuais galegos no exilio tiveron noticia da traxedia. "Esa fraternidad no límite decisivo, ese acordo perfecto, esa inmensa seriedade do voso espírito nese momento, fai para sempre exemplar a vosa morte", dedicáballes Rafael Dieste a todos eles cando coñeceu a noticia.

Unha persoa si logrou escapar do tráxico destino. Diversos imprevistos impediron ao secretario xeral do Partido Galeguista en Ferrol chegar ao barco Eva ese día, conta Rafael Balado, membro da Asociación Cultural Bou Eva. Este colectivo, que naceu fai ano e medio, trata de recuperar a memoria deste feito, silenciado pola ditadura e esquecido pola Transición.

Ademais da información que Rafael Dieste publicou en 1937 en Nova Galiza ao decatarse do suceso e dos testemuños de Concha Nogueira, filla de dúas das vítimas, poucas referencias máis se dispón do suceso. A Asociación Cultural Bou Eva, que naceu fai un ano e medio, trata de solicitar máis datos. Entre eles, imaxes do pequeno cargueiro no fondo Pacheco.

O primeiro que volveu facer mención desta traxedia foi o escritor holandés Marc Woutes no documentado ensaio 1936. Os primeiros días, no que recolle a historia oral daqueles tempos a través dos testemuños dos sobreviventes.

Máis tarde, tamén aparece un relato no libro de Dionisio Pereira Loita de clases e represión franquista no mar e o poeta Anxo Angueira dedícalle un poema, póndose na pel de Concha Nogueira.

A filla de Anxo Nogueira e Carmen Miguel participou, ademais, no documental Flores tristes, de Manuel Abad Abad sobre a represión franquista na comunidade galega.

Pasado

"Hai interese por dar a coñecer a historia, pero sempre desde a iniciativa privada e nunca desde a pública", lamentan na Asociación Cultural Bou Eva.

Cando o colectivo naceu, fai ano e medio, consideraron que os oito homes e a muller que pereceron polos seus ideais na embarcación atracada no peirao de Berbés merecían un maior recoñecemento por parte da sociedade. O mellor xeito que se lles ocorreu foi levar o seu nome. O luns pasado, na praza do Berbés, logrou reunir a un centenar de persoas para conmemorar cun recital poético os 75 anos que transcorreron desde que se produciu o suicidio colectivo máis grande dos que se ten constancia durante a Guerra Civil.