Exemplar do xornal de
Bristol do verán de 1937
Imaxe cedida polo proxecto Nomes e Voces
Nota de Nomes e Voces: O xornal Público contactou co Proxecto 'Nomes e Voces' para interesarse polo
asalto ao buque 'El as' na Costa da Morte fuxindo da Guerra Civil. Alejandro
Torrús falou co investigador Andrés Domínguez Almansa sobre este feito
Traducción Estación Atlántica
En 1937, doce mozos galegos asaltaron o buque 'El as' na Costa da Morte para
fuxir da Guerra Civil. Os 'escapados' chegaron á costa de Bristol (Inglaterra),
desde onde foron repatriados á España republicana. A causa militar que abriu o
réxime de Franco non puido condenar a ninguén porque ningún veciño delatounos.
Público - Alejandro Torrús - Madrid- 04/11/2012
25 de xullo de 1936.
O golpe de estado militar contra o lexítimo Goberno da República triunfara sen
apenas resistencia en Galicia. A Garda Civil e a Falanxe van ocupando as
comarcas e concellos da Galicia rural. A eliminación do adversario político é
rápida e selectiva. A Guerra Civil parece cuestión de días. O 25 de xullo,
apenas unha semana máis tarde da sublevación miliar, a ocupación chega ata o
Concello de Carnota, un pequeno concello coruñes formado por varias pequenas
aldeas no suroeste da provincia. Decenas de dirixentes políticos, sindicalistas
abandonan as súas casas e refúxianse nos montes de Pindo xunto a mozos que,
simplemente, queren fuxir da guerra.
Entre eles atópase o Catelo, un mozo de esquerdas orixinario de Quilmas (A Coruña), que pronto se converte no líder dos “foucellas” dos montes de Pindo, nome que reciben os republicanos escondidos nas montañas de Galicia. “Por entón críase que o conflito sería breve. Os que se marcharon ás montañas pretendían quitarse do medio durante os días que durase o conflito para despois regresar á súa vida cotiá”, explica a Público Luís Lamela, autor do libro “Escapado”, que recorda a vida dos fuxidos no monte Pindo en 1936.
Con todo, a Guerra, contra o prognóstico dos locais, alargábase e o fin non se vía cerca. “O día a día era terrible. Os "foucellas" baixaban ás súas casas, pero podían ser sorprendidos en calquera momento. Un salvador con nome de rapaz ocupábase de avisar cando viñan as milicias cun Omesomonte!! (Homes ao monte)”, rememora Uvaldo Cerqueiro, autor do diario dixital da Costa da Morte, Que pasa na Costa . Outra táctica que utilizaban os familiares dos fuxidos para comunicarse con iso foi o da bandeira branca, neste caso, o sinal de perigo.
Entre eles atópase o Catelo, un mozo de esquerdas orixinario de Quilmas (A Coruña), que pronto se converte no líder dos “foucellas” dos montes de Pindo, nome que reciben os republicanos escondidos nas montañas de Galicia. “Por entón críase que o conflito sería breve. Os que se marcharon ás montañas pretendían quitarse do medio durante os días que durase o conflito para despois regresar á súa vida cotiá”, explica a Público Luís Lamela, autor do libro “Escapado”, que recorda a vida dos fuxidos no monte Pindo en 1936.
Con todo, a Guerra, contra o prognóstico dos locais, alargábase e o fin non se vía cerca. “O día a día era terrible. Os "foucellas" baixaban ás súas casas, pero podían ser sorprendidos en calquera momento. Un salvador con nome de rapaz ocupábase de avisar cando viñan as milicias cun Omesomonte!! (Homes ao monte)”, rememora Uvaldo Cerqueiro, autor do diario dixital da Costa da Morte, Que pasa na Costa . Outra táctica que utilizaban os familiares dos fuxidos para comunicarse con iso foi o da bandeira branca, neste caso, o sinal de perigo.
Desde os montes de
Pindo era posible divisar a gran nave conserveira de Carnota. Cando chegaban os
falanxistas ao pobo en procura dos fuxidos, as mulleres izaban unha especie de
saba branca para avisar aos fuxidos de que non podían baixar ao pobo. “As familias escondían a comida en lugares
determinados, pero cada día era máis complicado. Había que actuar”,
prosegue Cerqueiro.
Un asalto planeado
O plan de fuxida definitiva do Catelo e os seus homes tardou un ano en chegar. Cada noite, desde o alto dos montes de Pindo, os mozos divisaban nas Illas Lobeiras, un arquipélago situado fronte á costa de Carnota, dous buques que faenaban na zona. A fuxida pasaba polo mar.
No verán de 1937, o grupo de 12 homes liderado por Catelo, descendeu ata o porto de O Pindo, que se atopaba sen vixilancia esa noite, e colleron dúas pequenas barcas coas que achegarse aos buques faeneros. “negociaran co vixiante do porto para que este marchásese a Santiago coa desculpa dun familia enfermo para que ninguén denunciase a falta das lanchas”, explica Luís Lamela.
Coa axuda das dúas barcas, os doce mozos asaltaron a punta de pistola o buque faenero 'El As' e mandaron a toda a tripulación ao segundo buque, ao que quitaron toda o gasoil para que non puidesen dar a voz de alarma. “Foron roubando o combustible que podían para facer a travesía. Saíron a mar aberto e puxeron rumbo a Inglaterra”, apunta Lamela.
Días máis tarde, sen combustible, co puño no alto e cantando a Internacional os doce mozos chegaron ao porto de Bristol (Inglaterra). Pero non foi o final da súa viaxe. O destino tíñalles reservada unha sorpresa. Inglaterra acolléndose ao pacto de Non Intervención deulles dúas opcións: Volver á España sublevada ou, pola contra, regresar á España republicana. Os doce mozos, que fuxiran de Galicia para non combater na guerra, foron repatriados ao bando republicano onde combateron fronte ao exército sublevado de Franco.
Un asalto planeado
O plan de fuxida definitiva do Catelo e os seus homes tardou un ano en chegar. Cada noite, desde o alto dos montes de Pindo, os mozos divisaban nas Illas Lobeiras, un arquipélago situado fronte á costa de Carnota, dous buques que faenaban na zona. A fuxida pasaba polo mar.
No verán de 1937, o grupo de 12 homes liderado por Catelo, descendeu ata o porto de O Pindo, que se atopaba sen vixilancia esa noite, e colleron dúas pequenas barcas coas que achegarse aos buques faeneros. “negociaran co vixiante do porto para que este marchásese a Santiago coa desculpa dun familia enfermo para que ninguén denunciase a falta das lanchas”, explica Luís Lamela.
Coa axuda das dúas barcas, os doce mozos asaltaron a punta de pistola o buque faenero 'El As' e mandaron a toda a tripulación ao segundo buque, ao que quitaron toda o gasoil para que non puidesen dar a voz de alarma. “Foron roubando o combustible que podían para facer a travesía. Saíron a mar aberto e puxeron rumbo a Inglaterra”, apunta Lamela.
Días máis tarde, sen combustible, co puño no alto e cantando a Internacional os doce mozos chegaron ao porto de Bristol (Inglaterra). Pero non foi o final da súa viaxe. O destino tíñalles reservada unha sorpresa. Inglaterra acolléndose ao pacto de Non Intervención deulles dúas opcións: Volver á España sublevada ou, pola contra, regresar á España republicana. Os doce mozos, que fuxiran de Galicia para non combater na guerra, foron repatriados ao bando republicano onde combateron fronte ao exército sublevado de Franco.
“Eles
querían fuxir da guerra e quedar en Inglaterra. Pensaban que o golpe de estado
sería unha 'Sanjurjada' pero o destino xogoulles unha mala pasada. Sábese que
un deles terminou nun campo de concentración francés desde onde puido embarcar
no Winnipeg e exiliarse en Chile. Outro morreu no campo de concentración nazi
de Mauthausen. E do resto foise perdendo a pista”, resume Lamela.
Con todo, Catelo conseguiu retornar ao seu Galicia natal tempo despois tras unha longa estancia no cárcere. Augusto Castro, o seu fillo, relata a Público que na súa casa case nunca se falou da fuxida do seu pai. El morreu cando Augusto tiña soamente un ano e medio. A súa nai relatáballe a historia pero sempre “con moitos parches”. “O único que sei do meu pai é que tratou de fuxir a Inglaterra en barco e que as autoridades inglesas o deportaron a España a través de Francia. Despois, tras estar no cárcere volveu e cando eu era un recentemente nado el morreu dunha pulmonía”, conta Castro.
Unha causa militar e un pobo unido
A fuxida dos doce mozos non pasou desapercibida para as autoridades militares do réxime de Franco. Iniciouse unha causa militar para depurar responsabilidades pola fuxida e secuestro do buque. “Na causa militar, as autoridades tratan de investigar quen do pobo axudounos porque non podían facelo sos. Estaban convencidos diso”, asegura a Público Andrés Domínguez Almansa é Doutor en Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela.
Con todo, a causa quedou en nada. Os investigados aseguraron non saber nada dos fuxidos na montaña e as autoridades tiveron que dar o seu brazo a torcer ante a imposibilidade de condenar a un pobo enteiro. “Non poden tirotear a todo o pobo. As autoridades están convencidas de que o pobo os axuda. E é así. É o pobo enteiro quen parece actuar. Hai que ter en conta que a todos únenos lazos familiares e de veciñanza. Por encima da traxedia que viviron os escapados, esta é unha historia de solidariedade dun pobo cos seus veciños”, sentenza Dominguez.
Con todo, Catelo conseguiu retornar ao seu Galicia natal tempo despois tras unha longa estancia no cárcere. Augusto Castro, o seu fillo, relata a Público que na súa casa case nunca se falou da fuxida do seu pai. El morreu cando Augusto tiña soamente un ano e medio. A súa nai relatáballe a historia pero sempre “con moitos parches”. “O único que sei do meu pai é que tratou de fuxir a Inglaterra en barco e que as autoridades inglesas o deportaron a España a través de Francia. Despois, tras estar no cárcere volveu e cando eu era un recentemente nado el morreu dunha pulmonía”, conta Castro.
Unha causa militar e un pobo unido
A fuxida dos doce mozos non pasou desapercibida para as autoridades militares do réxime de Franco. Iniciouse unha causa militar para depurar responsabilidades pola fuxida e secuestro do buque. “Na causa militar, as autoridades tratan de investigar quen do pobo axudounos porque non podían facelo sos. Estaban convencidos diso”, asegura a Público Andrés Domínguez Almansa é Doutor en Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela.
Con todo, a causa quedou en nada. Os investigados aseguraron non saber nada dos fuxidos na montaña e as autoridades tiveron que dar o seu brazo a torcer ante a imposibilidade de condenar a un pobo enteiro. “Non poden tirotear a todo o pobo. As autoridades están convencidas de que o pobo os axuda. E é así. É o pobo enteiro quen parece actuar. Hai que ter en conta que a todos únenos lazos familiares e de veciñanza. Por encima da traxedia que viviron os escapados, esta é unha historia de solidariedade dun pobo cos seus veciños”, sentenza Dominguez.
Nenhum comentário:
Postar um comentário