Vigo, base da comunicación nazi

Trabajadores del cable (a la izquierda, Roderick Price Mann)

en la oficina de la Eastern Telegraph Company en Vigo / Fernando Merino

 

Un investigador descobre que as negociacións xermano-nipoas previas á II Guerra realizáronse con mensaxes cifradas desde a cidade

 

El País-Silvia R. Pontevedra - Santiago - 26 NOV 2012

España enfilaba o tramo final da súa propia agonía, faltaba un ano para que estalase a II Guerra Mundial e Vigo era un confortable niño nazi. Entre 1938 e 1939, o ministro de Asuntos Exteriores do III Reich, Joachim von Ribbentrop, revelouse para os traballadores galegos da compañía de telégrafos británica como un ser insaciable. “Cada día eran moitos os telegramas cursados en clave secreta que enviaba Von Ribbentrop aos seus colegas nipóns o príncipe Konoe e o xeneral Hideki Tojo. Desde Hamburgo eran recepcionados aquí, en Vigo, e polas nosas vías do Cable Inglés eran retransmitidos por escalas sucesivas ata Xapón”. A cita pertence ás memorias inéditas de Alberto Carballo, un empregado da Eastern Telegraph Company, xa falecido, que quixo deixar constancia da tensión que lles causaba a actividade negociadora dos nazis a el e os seus compañeiros.

José Ramón Cabanelas, investigador de recunchos inexplorados da historia viguesa, soubo da existencia de Carballo e os seus recordos conservados en papel porque un día, tras unha conferencia nun club social da cidade, achegóuselle un sobriño daquel telegrafista. Cabanelas, que ultima a maquetación dun libro titulado Vía Vigo, xa comezara entón a perseguir a historia da empresa británica que en 1873 elixiu a cidade para instalar a primeira escala do seu cable submarino, polo que circulaban mensaxes en morse rumbo a América, nunha dirección, e ata o Afastado Oriente, na outra.

A irrupción das memorias de Carballo deron unha nova perspectiva á historia do Cable Inglés, nome co que bautizaron os vigueses á Eastern Telegraph. Xa non só tratábase da empresa que, probablemente, segundo comprobou Cabanelas, introduciu cara a 1876 o balompé (ou “xogo de pelota”, como lle dicían) en España a través de Galicia varios anos antes de que se tivese noticia do fútbol en Huelva (onde tradicionalmente, polas minas de Riotinto, situouse a orixe deste deporte no país). Agora xurdían unhas serias implicacións políticas, negociacións a escala planetaria atando lazos para o conflito e actividades paralelas de espionaxe.

“Tales telegramas”, escribía Carballo nas súas memorias, “eran os que máis nos traían de cabeza, pois na súa maioría constaban de centos de palabras en grupos de cinco letras en linguaxe cifrada”. O edificio vigués do Cable Inglés na rúa Velázquez Moreno e o do Cable Alemán (Deutsch Atlantische Telegraphengesellschaft) compartían tabique e as firmas acabaron por abrir un par de portelos nel para pasarse os telegramas que a unha ou a outra debían rebotar ao mundo desde este porto atlántico. O cableado submarino da Alemaña nazi, inferior en extensión, calidade e seguridade ao inglés, non tiña liña ata Xapón, e precisaba dos servizos da nación que se perfilaba como inimiga para comunicarse coa súa inminente aliada.

Facíao sempre en clave, por medio de máquinas como a Enigma e a Lorenzo, que deixaban irrecoñecible calquera texto. Co tempo todos os servizos de espionaxe fixéronse con algunha Enigma, pero para descifrar aqueles códigos secretos era imprescindible, ademais, apropiarse do libro de claves e saber cal estaba en vigor.

A intensidade do intercambio xermano-nipón a través de Vigo disparouse aquel último ano previo á conflagración mundial e os servizos secretos británicos non o pasaron por alto. Segundo relata Carballo, el e os seus compañeiros recibiron de arriba a orde de “coleccionar na súa totalidade tales mensaxes de Estado”. Isto “equivalía a copialos dúas veces en cinta perforada e proceder ao seu recoñecemento antes de transmitilos”, escribe o telegrafista, que logo aclara: “Xa é sabido que nos grupos en clave o simple erro nunha letra pode cambiar o sentido da mensaxe ao ser descifrado”. Este lapsus podería torcer a intención por completo e “ter unha transcendencia enorme naqueles telegramas que Ribbentrop enviaba a Xapón”

Von Ribbentrop negociaba ao mesmo tempo coa URSS a repartición de Polonia e pretendía alcanzar con Xapón un pacto secreto contra os soviéticos. Mentres tanto, polas oficinas do Cable Inglés en Vigo, primeira escala mundial do imperio británico das comunicacións, pasaban autoridades e directivos procedentes de Londres que seguramente se ocupaban de algo máis que de supervisar a eficacia do seu persoal galego á hora de picar telegramas. Entre o persoal houbo colaboradores do M16, o Servizo Secreto de Intelixencia.

Cabanelas destaca a figura de Roderick Price Mann, un responsable do cable que non quixo marchar durante a II Guerra (cando a liña submarina foi cortada polos nazis e quedou inservible) e que tras o conflito foi condecorado polos seus servizos coa Orde do Imperio Británico. Casouse cunha viguesa, Ana Valdés, e viviu en Baiona ata a súa morte, en 1985. Din que Mann coñecía Galicia ao milímetro e informaba á Intelixencia de movementos portuarios sospeitosos.

 
Do Cable Inglés xa non queda moito. Ou iso parece. Libros, mobles, portas victorianas recicladas, unha bandeira, un cabo de cable que asoma entre as rocas na costa viguesa de Alcabre coa bajamar, a viúva de Mann, residente en Londres, e un conserxe, Serafín Otero, de 92 anos, que agora vive en Madrid. Pero Cabanelas, coa publicación do seu libro, aínda conserva a esperanza de achar novos materiais, ata algún rolo de cinta picada en morse daquelas copias duplicadas con carácteres de cinco en cinco, por completo ininteligibles.