O franquismo sobrevive á lei

Traducción Estación Atlántica

As principais cidades manteñen vestixios do réxime - A Coruña é o municipio con máis rúas dedicadas a Franco e aos militares golpistas

EL PAÍS - Santiago - 06/03/2011

Cumpridos máis de tres anos desde que entrou en vigor, os principais concellos galegos cumpren só a medias a Lei de Memoria Histórica, que obriga a retirar dos espazos públicos todo símbolo ou mención "conmemorativas de exaltación, persoal ou colectiva, da sublevación militar, da Guerra Civil e da represión da ditadura". O caso máis flagrante é o da Coruña, pero non o único.

A Coruña Incumprimento

O goberno bipartito (PSdeG-BNG) presume de monumentos e homenaxes á República, pero a cidade segue infestada de símbolos do franquismo, que só en parte desaparecerán tras o acordo adoptado polo pleno, sen o apoio do PP, en setembro de 2009. Ano e medio despois, segue sen cambiar ningunha das máis de 20 rúas que se acordou rebautizar, a pesar de que o concurso para as novas placas adxudicado en xullo de 2010 prevía un prazo de dous meses. As denominacións franquistas permanecerán no rueiro. Baixo o novo nome de cada vía, como a avenida de Oza, a primeira prevista, haberá unha segunda placa que recordará: "Antes, avenida Xeral Sanjurjo". O mesmo ocorrerá co xeneral Mola, a División Azul ou Os Caídos. Outras rúas con nomes da ditadura ou de golpistas nin sequera están na lista.

A Coruña derrogou distincións e honras a Franco e os seus colaboradores e suprimiu a estatua de Millán-Astray, fundador da Lexión. O baixo relevo dedicado ao ditador que presidía no salón de pleno os bancos dos concelleiros do PSOE tamén foi remplazado. Pero nin sequera cumprirá integramente a proposta da comisión de expertos aos que o alcalde, o socialista Javier Losada, encomendou detallar todo o que había que retirar para cumprir a lei.

Vigo Cruz dos caídos

A cruz erixida no Castro en homenaxe aos caídos na División Azul é o testemuño máis evidente de incumprimento da lei en Vigo, cidade que fai anos que eliminou do seu rueiro a pegada franquista. O alcalde, Abel Caballero (PSdeG), leva anos sen responder ás peticións da Asociación pola Memoria Histórica do 36 para que sexa derrubada, a pesar das máis de 4.000 firmas presentadas. Tamén negou a esta asociación a colocación dunha placa conmemorativa no cemiterio de Pereiró, en cuxas fosas comúns está documentado o enterro de 740 represaliados, coas últimas palabras de Heraclio Botana, fundador da UGT en Vigo.

Foi retirado o víctor gravado no frontispicio da Casa dás Artes, pero non outros en fontes públicas. Tamén se retiraron das igrexas as placas coa relación de caídos, aínda que non o nome, cincelado, de Primo de Rivera. O alcalde promoveu a constitución dun Consello da Memoria Histórica, do que formaban parte portavoces municipais, empresarios, sindicato e a asociación específica. Os empresarios nin sequera compareceron ao acto de constitución e o consello nunca máis foi convocado para elaborar o catálogo de actuacións.

Santiago Táboa rasa

Santiago non esperou á lei para facer táboa rasa dos seus símbolos franquistas. A finais dos oitenta, o entón alcalde, o socialista Xerardo Estévez, borrou toda referencia do rueiro á ditadura. Nada recorda que O Hórreo, onde se asenta o Parlamento, era avenida do Generalísimo, que a vía central da Senra estaba dedicada ao xeneral Mola ou que a Praza Roxa chamábase José Antonio. Nas sedes de Correos e Renfe non se retiraron os escudos franquistas, pero si se taparon as aguias.

Lugo Alcalde honorario

O Concello de Lugo aprobou unha moción no mes de abril de 2006, a iniciativa do BNG, para retirarlle a Francisco Franco a consideración de Alcalde Honorario (1942) e Alcalde Honorario Perpetuo (1954). Aínda non se executou, o que serviu para que os autores da moción denunciasen unha situación "anacrónica e inaceptable". Recentemente reavivouse a polémica, cando a Comisión do Rueiro acordara dotar a catro rúas de nomes de alcaldes da ditadura franquista. De momento, o acordo aínda non se referendou polo pleno.

Ferrol Adeus á estatua

Borrar a extensa pegada de Franco da súa cidade natal non resultou fácil en Ferrol. O bipartito PSdeG-EU deu os primeiros pasos a finais do 2007, pouco logo de aterrar no Goberno, coa retirada dun escudo franquista da biblioteca municipal e a vidreira preconstitucional da entrada ao consistorio. Pero o pacto local rompeu e os plans para erradicar os vestixios do réxime atascáronse un par de anos. O maior obstáculo foi, outra vez, a estatua ecuestre de Franco que o concello retirou da praza de España en 2002. A efixie pasou oito anos aparcada nun patio do arsenal, á vista de turistas e curiosos. En xaneiro de 2010, o Ministerio de Defensa ordenou ao concello que a retirase. Trasladouse a unha zona militar de acceso restrinxido, ben cuberta cunha gran lona gris. Foi un traslado rocambolesco.

En xullo do 2010, o equipo do alcalde socialista Vicente Irisarri botou abaixo a Cruz dos Caídos de Amboage, unha mole de granito que recordaba aos mortos do bando nacional e o último dos grandes símbolos na cidade. A súa retirada custeouse con fondos do Plan E (500.000 euros). A corporación tamén lle retirou a Franco e á súa familia todos os títulos honoríficos en novembro de 2008, coa abstención do PP, e restituíu a memoria do último alcalde republicano e do contraalmirante Antonio Azarola, fusilados durante a Guerra Civil, con sendas prazas públicas. Esquerda Unida segue reclamando a Defensa que suprima o rueiro franquista do Arsenal ferrolán, que loce placas que honran aos almirantes Carrero Blanco e Francisco Moreno. A última, o 15 de febreiro, a través dunha iniciativa no Congreso que asinou Gaspar Llamazares.

Pontevedra Un caso dubidoso

En Pontevedra apenas quedan vestixios desde a chegada do BNG á alcaldía, en 1999. En pouco tempo desapareceron das placas os nomes do xeneral Mola ou da avenida dos Alféreces Provisionais. "A partir dos oitenta empezáronse a retirar nomes", relata o concelleiro Cesáreo Mosquera, responsable de Urbanismo cando se cambiaron as denominacións. A excepción é a avenida Fernández Ladreda, ministro de Obras Públicas da ditadura. A placa defíneo como "científico e político". "Era un caso dubidoso", explica Mosquera.

Ourense Cambio recente

En Ourense, mentres a Deputación eliminaba vestixios franquistas, o seu presidente, José Luís Baltar, mantiña a disciplina do grupo de goberno do Concello, no que é concelleiro. Votou sempre en contra das mocións de PSdeG e BNG demandando o cambio de nomes. O cambio chegou fai tres anos, co bipartito. O PP aludiu a un suposto prexuízo para os empresarios locais, pero acabo aceptando a iniciativa. Desde entón, as rúas de Ourense soan ao pasado anterior á ditadura.

Deputacións Cara e cruz

Franco segue sendo fillo predilecto e medalla de ouro da provincia da Coruña, honras concedidas pola Deputación que o seu actual presidente, o socialista Salvador Fernández Moreda, non ten en carteira derrogar. O organismo, con goberno bipartito PSOE-BNG, nin se expón cumprir a Lei de Memoria Histórica. Na Deputación de Lugo aprobouse unha moción do BNG para retirar todos os privilexios protocolarios para personaxes do réxime franquista, pero non se executou por non reunir os dous terzos da corporación que esixe o Regulamento de Honras da institución. Casos distintos son os da Deputación de Pontevedra, na que non quedan emblemas franquistas, e de Ourense, que puxo coto fai longos anos ás reminiscencias do réxime, con José Luís Baltar como presidente. Nin un retrato, nin unha alusión, nin un expediente no que figurase recordo algún do ditador.

Con información de P. Obelleiro, P. Carbajo, A. Silvosa, L. Bustabad, V. Honorato e C. Huete.