«É falso que a miña nai rexeitase o reencontro e aclareillo ao meu pai»

José Anxo Fernández Arruti, xunto á imaxe da súa nai, na exposición da Ferrería
/ Ramón Leiro

O primoxénito de Josefina Arruti Viaño e Bibiano Fernández Osorio-Tafall rememora a historia familiar

 

Elena Larriba - Pontevedra / A Voz, 05/04/2015

Jose Anxo Fernández Arruti apenas pode conter a emoción ao contemplar a imaxe da súa nai na exposición Do gris ao violeta, na que se lle rende homenaxe. «A miña nai sufriu aquí en silencio tanto ou máis que o meu pai no exilio». Comparte totalmente esta frase que pronunciou a súa irmá María del Carmen nunha reportaxe publicada no 2009 en La Voz de Galicia e que hoxe encabeza a descrición de Josefina Arruti Viaño, encarcerada en 1936 por ser a muller de Bibiano Fernández-Osorio Tafall, alcalde de Pontevedra durante a República e un dos galegos de maior relevancia internacional do século XX. A Guerra Civil separouna do seu marido, ao que nunca volveu ver, e sumiu á familia nunha difícil situación que o seu primoxénito recorda con dor, pero sen odio e sen rancor.

-¿Como está vivindo a familia esta homenaxe e que sentimentos afloran?

-Estamos moi agradecidos á corporación municipal por esta homenaxe, que me parece xusto. Ela, como pontevedresa nada na mesma praza da Peregrina, amaba profundamente a esta cidade, e para nós son moitos os sentimentos e recordos que afloran. Esta foto que está aquí exposta na Herrería fixéronlla en Madrid en 1936. Entón tiña 30 anos.

-¿Como era Josefina Arruti?

- A miña nai era unha muller sinxela, boa, sacrificada, moi discreta e moi prudente. Todo o que che diga dela é pouco. Para min, unha santa. Chamábanlle Finita e ese nome facíalle honra.

-¿Como foi a desmembración da familia, que recordos ten da súa infancia e da forzada ausencia do pai?

-Verdadeiramente, recórdoo con gran dor. Nós no 36 viviamos en Madrid porque o noso pai era subsecretario de Gobernación. A miña nai, os meus irmáns e eu chegamos a Pontevedra o 12 de xullo a pasar o verán, seis días antes de que empezase a Guerra Civil, e o meu pai quedou alí con idea de vir os fins de semana. El en zona republicana e nós en zona nacional. Iso fixo que nos separásemos. Eu tiña seis anos e non volvín velo ata 1953. Cando acabei a carreira de Dereito fun a facer o doutoramento a Roma, onde ocupaba un alto cargo da FAO. Foi o noso primeiro reencontro e logo volvín velo moitas veces máis en México e nas súas visitas a España.

-A súa nai, en cambio, nunca volveu verlle. ¿Como sufriu ela a separación e as consecuencias da guerra?

-En silencio. ¡Imaxínache!. Sen meterse en nada, sendo unha muller sinxela e prudente, foi encarcerada durante máis dun ano e despois estivo varios meses en arresto domiciliario. Os meus irmáns e eu tampouco podiamos saír á rúa, nin sequera para ir ao colexio. Viña unha profesora a casa. Só a miña avoa, coa que viviamos, podía saír. Parece ser que foron os Pais Franciscanos os que interviñeron, a través de xente boa de Pontevedra, para que nos levantasen o arresto. Desde neno sempre me preguntei quen deu a orde de encarcerar á miña nai e de arrestarnos. Pero non culpo a ninguén e fago miña a frase do gran amigo Gonzalo Adrio: ?Sen odio, sen rancor, pero co recordo vivo?. A vida quitounos, pero tamén nos deu moitas cousas. A diferenza doutras, na nosa familia non houbo morte. A miña muller era sobriña de Bóveda e mira o que lle pasou.

-¿A figura da súa avoa paterna foi moi importante nese momento?

-A nai do meu pai, Emilia Osorio, era unha muller de moito carácter e cando viñan rexistrarnos a casa enfrontábase aos cívicos. Considerábase responsable, ante a ausencia do seu fillo, do coidado da súa nora e dos seus netos e controlábanos ata o tempo que tardabamos en chegar do instituto a casa. A miña nai sufría coa avoa por dúrao que era, pero creo que os tres irmáns fomos moi estudiosos por ela e saímos adiante con moito sacrificio, facendo as nosas carreiras universitarias de Dereito, Historia e Medicina , practicamente, con bolsas.

-¿Cal era o sustento da familia? ¿Contaron con axudas do exterior?

-Contamos con xente que sempre nos axudou - eles sábeno e eu tamén o sei-. Axuda do exterior recibíase esporadicamente a través de terceiras persoas, porque era complicado. E na nosa casa de Benito Corbal tiñamos hóspedes importantes, que chegaron lonxe nas súas carreiras.

- Houbo varios intentos de reunificación da familia. ¿Que fallou?

-Non se sabe que fallou. Sei que un deses intentos ía ser un intercambio cun preso importante do Réxime de Franco. Pero desde Pontevedra comunicouse que a familia non quería facer ese troco, o cal era falso. Iso era mentira. Para nós fose estupendo, pero desde aquí non se permitiu. Estaba previsto que nos reunísemos en Lisboa e non puido levar a efecto porque non nos deron a autorización para saír de Pontevedra.

-¿É verdade que o seu pai chegou a culpar á súa nai de rexeitar o reencontro da familia?

-Sen razón, porque era completamente falso. Eu, aproveitando a miña estancia en Roma, convivín unha tempada con el e funlle explicando e aclarando moitas das dúbidas que el tiña respecto diso. E creo que o comprendeu perfectamente. ¡Que máis quixese a miña nai que marchar!. Hai a teoría de que a miña avoa non quería que nos fósemos, un sentimento entendible en todo caso, pero non foi iso o que o impediu.

-¿A súa nai animáballes a manter o contacto co seu pai, que ela non puido ter?

-A miña nai sempre nos inculcou o amor polo noso pai e que nos sentísemos orgullosos del. Sabía a relevancia que alcanzou na súa vida como científico, intelectual e diplomático e alegrábase de que mantivésemos contacto. Nese sentido eu fun un pequeno Napoleón ao propiciar tamén o seu reencontro cos meus outros dous irmáns. Eles mantiñan unha postura máis silenciosa e distante, que conseguimos romper. A miña irmá, por ser muller, era máis cómplice do sufrimento da miña nai.

-¿E cales eran os sentimentos do seu pai cara a vostedes cando xa refixera a súa vida en México?

-En Roma e en México sempre me acolleu cun gran cariño e con todas as honras, e nas ocasións que veu a España e Galicia para recibir diversos recoñecementos sempre nos tivo ao seu lado. Estaba moi orgulloso dos seus fillos e púñanos de exemplo. Tampouco creo que el tivese ningún sentimento de culpa. Era un home dunha gran cabeza e tamén bastante frío. Aquí non hai culpables, só inocentes e prexudicados. El tivo unha vida máis fácil e a miña nai máis complicada, pero foi felicísima rodeada dos seus fillos, netos e bisnietos.

-¿Nunca pensou en regresar?

-Cando Suárez lle propuxo presidir a Xunta preautonómica rexeitouno porque considerou que non tiña lexitimidade para aceptar. Pero el quería vir morrer a España e a proba é que cando faleceu en 1990 deixou devandito que chamasen ao seu fillo maior para que fóra a México a buscar as súas cinzas, como así fixen. Están depositadas no noso panteón familiar e alí descansan xunto ás da miña nai, que morreu trece anos despois, no 2003.