 |
| Benigno Andrade García "Foucellas", quizais o máis coñecido dos guerrilleiros galegos |
Traducción Estación Atlántica
Diagonal - Imanol 19/10/15
Debido ao triunfo fascista en terras galegas nos primeiros días da
guerra civil, moitos republicanos de variada ideoloxía víronse
obrigados, uns a ocultarse, outros a botarse ao monte, outros
conseguiron chegar ata a veciña Asturias para loitar a favor da
Republica, outros foron obrigados a alistarse no exército fascista e
outros moitos foron apresados e/ou executados. Trataremos de seguir o
rumbo aos libertarios que se botaron ao monte tanto no chamado periodo
de fuxidos como no de guerrilleiros sen entrar a discutir si de verdade
houbo tantas diferenzas entre un e outro.
Unha das primeiras noticias que temos é a morte en enfrontamento armado do cenetista Alejandro Costas Fernández o 13-8-1936 en Soutelo-Salceda de Caselas, dous días despois aparece o cadáver tiroteado no monto do Foxo do libertario coruñés Ramón Ponte Rivas . O 24 de decembro dese ano, nunha batida pola Sierra de Galleiro son abatidos tres libertarios dos que descoñecemos máis datos. Manuel Bergantiños Pouse foi capturado nas proximidades da Coruña en marzo de 1937 e fusilado en outubro do mesmo ano. Tamén en durante o ano 37 foron asasinados nos montes de Viveiro Balbino Gómez Rodríguez en marzo e posteriormente Candido Soto Gómez. O 25-6-1937 é abatido tras un enfrontamento armado o cenetista Alfonso Pérez Cornejo no monte Tureira, formaba parte dunha cuadrilla de fuxidos. Sabemos que estiveron fuxidos pero descoñecemos o que a sorte lles deparó aos libertarios de Almeiras José Castro Seijo e José María Galán Becerra do mesmo xeito que ao veciño de Casal Nicolás Uzal Campos.
Nas illas Cies andaron fuxidos un grupo de 7 ou 8 persoas ata ben entrado 1937, a maioría destacados cenetistas da zona, á espera dun barco que os sacase de alí, que finalmente non chegou. Entre eles Antonio Ferrari Rodal 'O Carabelo', Antonio Fernández Ferrari 'O Amaro', Bernardo Lemos González e Manolo Soliño Soliño 'Carolitos', destes, os dous últimos foron asasinados nas illas, 'O Amaro' entregouse meses despois e 'O Carabelo' entregouse logo de finalizada a guerra.
O 4-11-1937 trala caída da fronte asturiano, e a súa volta a terras galegas, un numeroso grupo de combatentes do batallón 219 Galicia, que estaban dirixidos polo libertario José Moreno Torres tivo un grave enfrontamento no porto do Acebo (Fonsagrada) con gardas civís e falanxistas, no que perderon a vida o propio José Moreno e 12 dos seus compañeiros. José Moreno botouse ao monte en xullo, estando fuxido ata decembro de 1936, cando puido saír de Galicia en compañía doutros 22 anarquistas a bordo de 'A Libertaria', desembarcando en Xixón e alistándose ao Batallón Galicia. Unha vez caído a fronte norte, xunto a unha quincena de cenetistas da súa unidade, deciden volver polo monte desde Xixón onde se atopaban, ata Galicia. Xunto a el, Manuel Bugallo Lois, Jaime Machicado Llorente, Jesús Martínez Castro, Maximino Martínez Fernández, Odilo Masid Masid, Emilio Novás Naya, Manuel Ramos Escariz, Luís Rafael Villar Sánchez e posiblemente Julián Carballo Gómez, Moisés Erguido Blanco, Víctor Paradela Ríos e Julio Roca Gantes. A noite do 29 ao 30 de outubro chegan ata o porto do Acebo, onde fixeron dous grupos e durmiron en senllas cantinas. A que estaba máis penetrada en Galicia foi asaltada por un numeroso contingente de falanxistas e gardas civís, sorprendendo ao grupo de nove que alí se atopaban, sendo apresados e executados. O outro grupo, alertado polos disparos, entabló combate cos asaltantes, matando ao falanxista Emilio Villar. Finalmente, nos días posteriores, foron capturados e executados Manuel Bugallo, Julián Carballo e José Moreno. Tamén foi capturado Julio Rocas, aínda que descoñecemos a súa sorte. Os únicos que conseguiron saír ben librados foron Moisés Ergueito e Víctor Paradela.
Unha das primeiras noticias que temos é a morte en enfrontamento armado do cenetista Alejandro Costas Fernández o 13-8-1936 en Soutelo-Salceda de Caselas, dous días despois aparece o cadáver tiroteado no monto do Foxo do libertario coruñés Ramón Ponte Rivas . O 24 de decembro dese ano, nunha batida pola Sierra de Galleiro son abatidos tres libertarios dos que descoñecemos máis datos. Manuel Bergantiños Pouse foi capturado nas proximidades da Coruña en marzo de 1937 e fusilado en outubro do mesmo ano. Tamén en durante o ano 37 foron asasinados nos montes de Viveiro Balbino Gómez Rodríguez en marzo e posteriormente Candido Soto Gómez. O 25-6-1937 é abatido tras un enfrontamento armado o cenetista Alfonso Pérez Cornejo no monte Tureira, formaba parte dunha cuadrilla de fuxidos. Sabemos que estiveron fuxidos pero descoñecemos o que a sorte lles deparó aos libertarios de Almeiras José Castro Seijo e José María Galán Becerra do mesmo xeito que ao veciño de Casal Nicolás Uzal Campos.
 |
| Gráfico explicativo sobre voaduras de ferrocarril difundido en Galicia |
Nas illas Cies andaron fuxidos un grupo de 7 ou 8 persoas ata ben entrado 1937, a maioría destacados cenetistas da zona, á espera dun barco que os sacase de alí, que finalmente non chegou. Entre eles Antonio Ferrari Rodal 'O Carabelo', Antonio Fernández Ferrari 'O Amaro', Bernardo Lemos González e Manolo Soliño Soliño 'Carolitos', destes, os dous últimos foron asasinados nas illas, 'O Amaro' entregouse meses despois e 'O Carabelo' entregouse logo de finalizada a guerra.
O 4-11-1937 trala caída da fronte asturiano, e a súa volta a terras galegas, un numeroso grupo de combatentes do batallón 219 Galicia, que estaban dirixidos polo libertario José Moreno Torres tivo un grave enfrontamento no porto do Acebo (Fonsagrada) con gardas civís e falanxistas, no que perderon a vida o propio José Moreno e 12 dos seus compañeiros. José Moreno botouse ao monte en xullo, estando fuxido ata decembro de 1936, cando puido saír de Galicia en compañía doutros 22 anarquistas a bordo de 'A Libertaria', desembarcando en Xixón e alistándose ao Batallón Galicia. Unha vez caído a fronte norte, xunto a unha quincena de cenetistas da súa unidade, deciden volver polo monte desde Xixón onde se atopaban, ata Galicia. Xunto a el, Manuel Bugallo Lois, Jaime Machicado Llorente, Jesús Martínez Castro, Maximino Martínez Fernández, Odilo Masid Masid, Emilio Novás Naya, Manuel Ramos Escariz, Luís Rafael Villar Sánchez e posiblemente Julián Carballo Gómez, Moisés Erguido Blanco, Víctor Paradela Ríos e Julio Roca Gantes. A noite do 29 ao 30 de outubro chegan ata o porto do Acebo, onde fixeron dous grupos e durmiron en senllas cantinas. A que estaba máis penetrada en Galicia foi asaltada por un numeroso contingente de falanxistas e gardas civís, sorprendendo ao grupo de nove que alí se atopaban, sendo apresados e executados. O outro grupo, alertado polos disparos, entabló combate cos asaltantes, matando ao falanxista Emilio Villar. Finalmente, nos días posteriores, foron capturados e executados Manuel Bugallo, Julián Carballo e José Moreno. Tamén foi capturado Julio Rocas, aínda que descoñecemos a súa sorte. Os únicos que conseguiron saír ben librados foron Moisés Ergueito e Víctor Paradela.
 |
| Libertarios fuxidos en "A Libertara". Morenos Torres e outros compañeiros de fuga morrerían despois na emboscada do Acebo |
Desde o triunfo do golpe de estado, bótanse ao monte a partida
dirixida polo anarquista Manuel Prado Pereira 'Lolito' quen van
funcionar polos alrededores de Gondomar (Pontevedra), a parte de 'Lolito', a partida conta con outros 5 membros. Ademais de varios roubos
a man armada, dedicábanse a acosar a delatores da zona. Sabemos que en
febreiro de 1938 acabarán coa vida dun tratante de madeira portugués en
Priegue-Panxón por consideralo informador da garda civil. Esta partida
funcionará ata finais de ano, en novembro, tras un enfrontamento armado
nas proximidades de Vigo serán detidos catro dos seus membros, pouco
despois serao o propio Manuel Prado en Baiona, sendo posteriormente
executado. Sabemos da participación nesta partida, polo menos
temporalmente de Francisco Pintado Pérez.
Tamén desde xullo do 36 levaban ocultos no monte o grupo encabezado polos ácratas Víctor Romero Pazo 'Zorrilla', José Fernández Álvarez 'Severo' e José Alonso Álvarez 'Berzas'. Algunhas das noticias que coñecemos sobre eles é que o 27-3-1939 asaltan 5 domicilios en Lameiro-Sárdoma, tres días máis tarde, 3 domicilios en Salgueira-Sárdoma. Finalmente, o 4 de abril, nas proximidades de Vigo, tras un enfrontamento coa benemérita, resultan abatidos 'Severo' e 'Berzas'.
Pola zona de Vilagarcía de Arousa, durante os anos da guerra civil rexistráronse diversos sabotajes contra o alumado público e as vías de comunicación, entre os saboteadores, atopamos aos libertarios José Vidal Bugallo 'Robles' ou Ramón Díaz Hermo.
De Cervantes, Lugo, era a partida familiar dirixida polo libertario Abelardo Gutiérrez Alba, quen trala caída da fronte norte e regresar á súa terra, botouse ao monte xunto aos seus irmáns Jovino e Baldomero, a súa irmá Domitila, a súa nai Consuelo e un irmán desta última chamado Segundo. A maior parte de ell@s acabarían engrosando as filas da federación de guerrillas uns anos máis tarde. Tamén acabou engrosando as filas da federación Eduardo Pérez Veiga 'Tameirón' outro dos derrotados trala caída da fronte norte e que tamén dirixiu unha pequena partida polas terras do sur de orense.
No verán de 1939, un grupo formado polos anarquistas José Garrido
Pasandín e o seu fillo Eduardo Garrido Otero, Amador Domínguez Pan e
José Seijo Don eliminan ao axente do SIMP José Barcia Rioboó, no término
de Gándara. José Garrido e o seu fillo serán detidos e posteriormente
executados, mentres que os seus compañeiros terán unha prolongada
carreira nas guerrillas galegas.
Na partida do comunista 'Patitas' que actuaba polas proximidades do Ferrol, atopamos aos libertarios Juan Ares López 'Pallares', Francisco Barcia Casanova 'Paco da Casanova', Jesús López Ardao 'O de Someiro' de quen sabemos que atentou en novembro de 1944 contra o falanxista José Rodríguez 'O Lugués' en Campolongo, Ramiro Martínez López 'Zapateiro' e Victor Bértalo.
Na partida pontevedresa de 'Os Maletas' atopamos a José Luís Quintas Figueroa 'Quintas'.
Na zona fronteriza da Raia descubrimos ao militante confederal Juan Salgado Ribeiro, 'O Juan'.
Tamén desde xullo do 36 levaban ocultos no monte o grupo encabezado polos ácratas Víctor Romero Pazo 'Zorrilla', José Fernández Álvarez 'Severo' e José Alonso Álvarez 'Berzas'. Algunhas das noticias que coñecemos sobre eles é que o 27-3-1939 asaltan 5 domicilios en Lameiro-Sárdoma, tres días máis tarde, 3 domicilios en Salgueira-Sárdoma. Finalmente, o 4 de abril, nas proximidades de Vigo, tras un enfrontamento coa benemérita, resultan abatidos 'Severo' e 'Berzas'.
Pola zona de Vilagarcía de Arousa, durante os anos da guerra civil rexistráronse diversos sabotajes contra o alumado público e as vías de comunicación, entre os saboteadores, atopamos aos libertarios José Vidal Bugallo 'Robles' ou Ramón Díaz Hermo.
De Cervantes, Lugo, era a partida familiar dirixida polo libertario Abelardo Gutiérrez Alba, quen trala caída da fronte norte e regresar á súa terra, botouse ao monte xunto aos seus irmáns Jovino e Baldomero, a súa irmá Domitila, a súa nai Consuelo e un irmán desta última chamado Segundo. A maior parte de ell@s acabarían engrosando as filas da federación de guerrillas uns anos máis tarde. Tamén acabou engrosando as filas da federación Eduardo Pérez Veiga 'Tameirón' outro dos derrotados trala caída da fronte norte e que tamén dirixiu unha pequena partida polas terras do sur de orense.
 |
| O guerrilleiro cervantino Abelardo Gutiérrez Alba |
Na partida do comunista 'Patitas' que actuaba polas proximidades do Ferrol, atopamos aos libertarios Juan Ares López 'Pallares', Francisco Barcia Casanova 'Paco da Casanova', Jesús López Ardao 'O de Someiro' de quen sabemos que atentou en novembro de 1944 contra o falanxista José Rodríguez 'O Lugués' en Campolongo, Ramiro Martínez López 'Zapateiro' e Victor Bértalo.
Na partida pontevedresa de 'Os Maletas' atopamos a José Luís Quintas Figueroa 'Quintas'.
 |
| José Luis Quintas Figueroa "Quintas" |
O que posiblemente fose o guerrilleiro máis coñecido de terras
galegas, Benigno Andrade García 'Foucellas' era militante libertario
aínda que posteriormente foi moi influído polo PCE, montou unha partida
na que tamén atopamos a cenetistas como Antonio Sánchez Veiras 'Antonio
Varela', Basilio Calvar Solla 'O Roxo de Domaio', Jesús Lavandeira
Pérez 'Ladrillo', Andrés Pérez Lavandeira ou Joaquín Sánchez Patiño.
Este grupo movíase pola zona de Curtis.
A partida dos irmáns Rodríguez González, Antonio e Eulogio, supuestamente capitaneada polo primeiro deles, ambos libertarios, aos que tamén acompañaba Salvador Gil Moure 'Carolo' e un tal Justo. Este grupo funcionou durante os primeiros 40 pola zona de Chantada e Carballedo. A garda civil acusounos entre outras cousas do asasinato dun capitán de aviación na estrada de chantada a Monforte, de causar outras dúas vítimas na estrada que leva a Orense e do asalto a un coche de feiras. Antonio e Eulogio participarán posteriormente na invasión do val de Arán encadrados na 21ª brigada e despois no AGLA.
Dos seguintes guerrilleiros libertarios, coñecemos os nomes pero non
temos datos relevantes sobre as súas partidas nin zonas de actuación,
Antonio Alejandre Ramos, Antonio Calviño actuaba pola zona ourensá de
Alláriz, foi apuñalado por detrás en 1953, Daniel Calvo Rodríguez,
abatido pola garda civil o 19-7-56, hai un Dá Silva, que poida que fose
José Dá Silva Bartomeu 'Moreno', pero non podemos confirmalo, Antonio
González Pérez 'Tono' estivo tres anos no monte, ata 1939, entón pasou a
Francia, anos despois estaba como guía confederal na zona de Euskadi,
(tamén exerceu de mugalari Juan Romeu Ramos), Eusebio González Pedreira,
José Liró Louro 'Pepe o Cocheiro', José López Chao, Juan Mosquera
Vázquez, Eduardo Rego Álvarez, Santiago Rey, José Rosende Calvo 'Negro' e
Cándido Soto Gómez.
Integrados nas diversas agrupaciones do Ejercito Guerrilleiro de Galicia dirixido polos comunistas, atopamos a varios militantes confederales, entre eles, Benigno Andrade García 'Foucellas', Francisco Barcia Casanova 'Paco dá Casanova', Claudio Díaz Milía 'Manolete', Manuel e José María Díaz Pan 'Rogelio' e 'Jaime' respectivamente, Amador Domínguez Pan 'José Pimentel', Gregorio Dopico Fernández 'Bolichero', Jesús Iglesias Escourido 'O Tizón', Jesús Lago Díaz, José López Ardao 'O de Someiro', Elías López Armesto 'Pajaro', Vicente López Novo 'Rufino', José Pedreira de la Iglesia 'Queimarán', Ceferino Rodríguez Arias 'Bailarín', Juan Salgado Rivero 'O Juan', José Santiago Temprano 'Henares' e José Seijo Don 'Ramón'.
Integrados na plural Federación de Guerrillas León Galicia, atopamos
aos libertarios galegos Eduardo Pérez Vega 'Tameirón', Abelardo
Gutiérrez Alba, Antonio López Fernández 'Corchas' e Ceferino Rodríguez
Arias 'Bailarín'.
Fontes: O movemento libertario en Galiza. 1936-1976 (Dionisio Pereira e Eliseo Fernández), Terra e tempo Nº 163/170 (vvaa), Entremontes Nº 3 (vvaa), Enciclopedia histórica del anarquismo español (Miguel Iñiguez), Proceso e morte de Luís Nodar (Juan Sobrino e Manuel Domínguez), A represión franquista en Galiza , actas do congreso dá memoria Narón 2003 (vvaa), O batallón Galicia nº 19 (Eliseo Fernández), http://losdelasierra.info/ e http://vitimas.nomesevoces.net/gl/
A partida dos irmáns Rodríguez González, Antonio e Eulogio, supuestamente capitaneada polo primeiro deles, ambos libertarios, aos que tamén acompañaba Salvador Gil Moure 'Carolo' e un tal Justo. Este grupo funcionou durante os primeiros 40 pola zona de Chantada e Carballedo. A garda civil acusounos entre outras cousas do asasinato dun capitán de aviación na estrada de chantada a Monforte, de causar outras dúas vítimas na estrada que leva a Orense e do asalto a un coche de feiras. Antonio e Eulogio participarán posteriormente na invasión do val de Arán encadrados na 21ª brigada e despois no AGLA.
 |
| Os irmáns Eulogio, Antonio e Custodio Rodríguez González |
Integrados nas diversas agrupaciones do Ejercito Guerrilleiro de Galicia dirixido polos comunistas, atopamos a varios militantes confederales, entre eles, Benigno Andrade García 'Foucellas', Francisco Barcia Casanova 'Paco dá Casanova', Claudio Díaz Milía 'Manolete', Manuel e José María Díaz Pan 'Rogelio' e 'Jaime' respectivamente, Amador Domínguez Pan 'José Pimentel', Gregorio Dopico Fernández 'Bolichero', Jesús Iglesias Escourido 'O Tizón', Jesús Lago Díaz, José López Ardao 'O de Someiro', Elías López Armesto 'Pajaro', Vicente López Novo 'Rufino', José Pedreira de la Iglesia 'Queimarán', Ceferino Rodríguez Arias 'Bailarín', Juan Salgado Rivero 'O Juan', José Santiago Temprano 'Henares' e José Seijo Don 'Ramón'.
 |
| José Pedreira de la Iglesia "Queimarán". |
 |
| Noticia sobre os combates entre guerrilleiros e gardas en Cambedo en 1946 |
Fontes: O movemento libertario en Galiza. 1936-1976 (Dionisio Pereira e Eliseo Fernández), Terra e tempo Nº 163/170 (vvaa), Entremontes Nº 3 (vvaa), Enciclopedia histórica del anarquismo español (Miguel Iñiguez), Proceso e morte de Luís Nodar (Juan Sobrino e Manuel Domínguez), A represión franquista en Galiza , actas do congreso dá memoria Narón 2003 (vvaa), O batallón Galicia nº 19 (Eliseo Fernández), http://losdelasierra.info/ e http://vitimas.nomesevoces.net/gl/
Nenhum comentário:
Postar um comentário