O Estado Maior de Ferrol executou sen xuízo aos 42 ocupantes do "Udondo" e apropiouse do diñeiro e as xoias

Teófilo Zorroza

Traducción Estación Atlántica

O asasinato de toda a tripulación dun barco civil, ante a xuíza arxentina que instrúe a querella contra os crimes franquistas

elplural.com - A. do Campo 02/01/2013

O mercante Udondo, foi apresado na mar polas tropas sublevadas de Franco en setembro de 1936. Aos seus 40 tripulantes e aos dous pasaxeiros que viaxaban nel, fusiláronlles contra a tapia do cemiterio de Serantes, preto do Ferrol sen xuízo algún. O Estado Maior do Ferrol apropiouse de todo o seu diñeiro e as súas xoias. Hoxe, María Josefa Zorroza, sobrina dun dos executados, Teófilo Zorroza, pide xustiza e reparación ante a xuíza arxentina María Servini de Cubría que instrúe a querella polos crimes do franquismo. O seu testemuño en videoconferencia, será un dos primeiros que coñecerá a maxistrada.

"Teofilo Zorroza Gezuraga, de quen quero levantar testemuño na querella 4591-10, era o meu tío paterno, nacido en Morga, que embarcou aos 20 anos, en setembro de 1935, no vapor UDONDO, para axudar á familia". Así comeza o testemuño de María Josefa Zorroza entregado na querella arxentina dos crimes do franquismo, un dos primeiros que verá a xuíza María Servini de Cubría en videoconferencia. "Un ano despois, en setembro de 1936, o buque UDONDO foi apresado na mar, xunto a outros catro navíos máis (Genoveva Fierro, Abando, Ulia e Juan Mary) levando carbón, fosfatos, víveres e pasaxeiros. O 27 de setembro do mesmo ano, morre afusilado contra o muro do cemiterio de Serantes (Ferrol), xunto ao resto da tripulación, en total, 40 homes e dous pasaxeiros. Estas 42 persoas foron executadas en tres días consecutivos sen a vista dun xuízo, «por traidores á patria».?"Logo, arroxáronlles a unha fosa común excavada na terra. (Ver lista de fusilados en pdf)

Sen xuízo nin sentenza

Aclara Teófila que o buque, matriculado en Bilbao, realizaba habitualmente transporte de carbón de Xixón a Barcelona, e foi capturado o día 12 de setembro a 10 millas ao norte de Xixón polo Bou artillado Tritonia. "Trasladado en principio a Ribadeo, as autoridades de Mariña de Ferrol ordenaron que eses mariños fosen "pasados polas armas" sen acusación documentada, é dicir, sen xuízo nin sentenza previa, como consta no Expediente 22/1936".

Por "traidores á patria"

Entre o 25 e o 27 dese mes morreron fusilados no cemiterio de Serantes, no municipio contiguo a Ferrol, os corenta e dous homes que ían a bordo; matábanos en tres grupos de catorce por día, comezando a primeira xornada polo capitán, os oficiais, o contramaestre e os maquinistas. Colocáronlles contra o muro do cemiterio da parroquia, preto da entrada. Alén esperáballes unha fosa común excavada na terra. "Foron condenados a matar sen consello de guerra segundo a proposta do auditor da Base Naval de Ferrol García Rendueles, confirmada polo xefe da Base, o vicealmirante Núñez. Rendueles non tivo empacho en propoñer a morte de todos os embarcados", continúa a denuncia.

O botín

"Estaba o barco comandado por Óscar Branco, un asturiano natural e veciño de Xixón, de 35 anos, que deixaba cinco huérfanos. Os oficiais eran levantinos (dous de Valencia e un de Cartagena). Os marineros e fogoneros procedían na súa maioría de Asturias, Galicia e Vizcaya, pero ademais entre os executados achábanse dous afiliados a CNT que viaxaban segundo a documentación como pasaxeiros", segue Josefa. ¿E que pasou das seus pertenencias? "O Estado Maior de Ferrol recibiu en outubro 9.521 pesetas, recollidas á dotación do vapor, ademais de vinte libras esterlinas, un aro e un anel de ouro, un monedero de prata e dúas cadeas de ouro, unha con medalla de ouro e outra con medalla de prata. Os bens foron requisados, pasando a formar parte do Tesouro Nacional".

Executados pese aos bos informes

O auditor da Base Naval Rendueles, non tivo dúbidas en mandar á morte a todos os embarcados, malia os informes favorables que reunía o expediente; por exemplo, o texto do capitán de corbeta Francisco Parga, fechado en Ribadeo o 15 de setembro de 1936, explica no seu escrito Josefa. Este documento di así: "Cos datos fornecidos polos interesados, o que subscribe (Parga), solicitou informes do Capitán do vapor requisado "Hernani" e do armador de Xixón Sr Bengoechea, os cales manifestaron coñecer a algúns dos que tripulaban o vapor Udondo actualmente. O Capitán do vapor "Hernani" deu bos informes do mordomo do Udondo Francisco Arruabarrena e do primeiro camareiro Saturnino Gancedo".

Presuntos inocentes

Prosegue o informe do capitán Parga: O armador Sr. Beongoechea manifestou o mesmo respecto ao mordomo citado, e respecto de D. Oscar Blanco García, que desempeñaba o cargo de capitán do Udondo na última viaxe, manifestou que, nas últimas eleccións de febreiro pasado [eleccións de deputados, 16 de febreiro de 1936] en Xixón, actuou como interventor das dereitas. [...] A impresión de conxunto do que subscribe, é a de que puideron destacarse como presuntos inocentes os seguintes tripulantes: O terceiro Oficial Don Luís Morote [Marote] Chapa; o radiotelegrafista Don Fernando Cuadrado Sancha; o Contramaestre José Sendón Seoane; o primeiro maquinista Don Pedro Zabala Arrizubieta; o terceiro maquinista Don Bernabé Caicoya Sánchez e o mordomo Francisco Arruabarrena".

Pasaxeiros cenetistas

"Entre os executados áchanse dous afiliados a CNT, cuxos carnets de afiliación sindical achéganse ao expediente aberto en Mariña, trátase de José Fernández, natural de Muros (A Coruña), dado de baixa nas Milicias Populares Galegas de Madrid en agosto para trasladarse a Valencia, co fin de prestar servizos na Mariña mercante como fogonero. "Di Josefa-. O carnet que porta é do Sindicato da Industria do Transporte de Valencia, de CNT, e declara que se atopaba en Valencia desde facía uns tres meses desembarcado e que ao decatarse que o "Udondo" ía ao norte embarcou nel para chegar ao seu pobo natal. O outro pasaxeiro cenetista é un empregado de Telefónica, Santiago Cela, domiciliado en Madrid, ao que lle interveñen o diñeiro que portaba: 725 pesetas".

Máis fusilamientos

No seu testemuño, a denunciante recorda que o Udondo non foi o único barco cuxos tripulantes foron executados polos franquistas. "O 28 de setiembre son sacados da Escollera e do "Plus ultra" oito marineros da Armada, para ser paseados fronte ao muro do cemiterio do barrio alto de Canido e enterrados nunha fosa común". Cita tamén que a finais de novembro de 1936 aínda se produce un novo fusilamiento masivo sen xuízo. "A decisión dun auditor de Mariña leva á morte a dez tripulantes do vapor "Dómine", tras determinar que se tramou un complot para apoderarse do barco e pasarse ao inimigo".

"Os dez executados, seis con residencia en Barcelona, tiñan entre 19 e 33 anos".