Mercedes Núñez, a galega que se salvou do crematorio nazi

 

Os campos nazis tiveron vítimas galegas. Unha delas foi Mercedes Núñez, que se salvou do exterminio e chegou a crear unha lista sobre galegos deportados. Conversamos co seu fillo sobre unha historia que estremece

             

A Voz - Mila Méndez 29 de decembro de 2014

A casa de Pablo Iglesias é un gran museo dedicado á súa nai. Non é que se trate dunha estancia de grandes proporcións, pero os documentos reunidos ao longo de anos investigando son tesouros en si. O valor que portan é o de ser testemuñas dunha vida que Mercedes Núñez Targa (Barcelona, 1911- Vigo, 1986), sempre tivo claro que quería contar. Perfectamente clasificados, Pablo garda desde un pequeno retal que a súa proxenitora coseu no cárcere de Vendas, aos certificados da súa pertenza á Resistencia francesa durante a ocupación nazi, ou a carta da súa detención por parte da Gestapo e o seu traslado ao campo alemán de mulleres de Ravensbrück, en maio de 1944.

 

Na parede do piso de Vigo tamén colgan a tea case deshilada en forma de triángulo e cunha «S» coa que eran marcados os prisioneiros españois tachados de comunistas polos nazis, a medalla da Lexión de Honra de Francia que lle deu De Gaulle ou a Médaille Militaire. Son case todas distincións expedidas polo país veciño, aínda que Mercedes , filla dun xoieiro de Bergondo que emigrou a Barcelona, sempre se sentiu galega. Vivía en París «coas maletas feitas», conta o seu fillo. Axiña que morreu Franco só tivo que collelas e vir. «Non quería morrer baixo ningún concepto no exilio».

 

Integrante do PSUC, detida no 39 pola policía franquista na Coruña, refuxiada en Francia tras a súa fuxida do réxime e sobrevivente dun campo nazi, Mercedes foi unha muller comprometida. De volta en Galicia, a principios dos oitenta empezou a elaborar a lista de todos os galegos aos que os seus familiares lles perderon a pista sen saber que os seus últimos días transcorreron nun campo de exterminio. «Contabilizou máis de 200 deportados galegos», confirma Pablo.

 

A militante comunista morreu en 1986 sen coñecer a un dos homes que máis dano fixeron á súa loita. Enric Marco (Barcelona, 1921), é o personaxe do que todos falan agora tras a publicación do Impostor (Random House), de Javier Cercas. O protagonista deste libro segue vivo e é de carne e óso. A súa historia, con todo, carece de toda realidade. Representou aos españois que loitaron na Segunda Guerra Mundial e foron capturados polos nazis. Defendeu a Lei de Memoria Histórica e presidiu durante máis de dous anos Amical de Mauthausen, o colectivo que reúne á maior parte dos case 9.000 sobreviventes e familiares de sobreviventes do nazismo en España e do que Mercedes foi delegada en Galicia.

 

Invencións

Conferencias, entrevistas, condecoracións, incluída a Creu de Sant Jordi. Marco conseguiu emocionar a varios deputados, entre eles Carme Chacón, no discurso que deu o 27 de xaneiro do 2005 no Congreso dos Deputados. Estivo a piques de repetir xesta uns meses despois durante a conmemoración dos sesenta anos do peche de Mauthausen. Pero o desenmascararon. Resulta que nunca foi un prisioneiro, se non que traballou nun dos campos, voluntariamente. Conseguiu, a base de invencións, unha repercusión da que nunca antes gozara Amical. Mercedes xamais contou con financiamento público para recompilar os datos dos galegos deportados. «A miña nai non chegou a coñecelo, eu si. Del só podo dicir isto: un mentireiro que contaba verdades».

 

Pablo, que continúa co traballo de Amical en Galicia, non esconde que lle incomoda a transcendencia desta non-historia: «Non lin o libro de Cercas nin me interesa facelo. Gran parte dos que se interesaron ou se interesan polo tema de Enric Marco non se preocuparon na vida da memoria dos españois nos campos», sentenza. Fillo de dous deportados, o seu pai, Medardo Iglesias , tamén era español, o seu nacemento en 1949 en París foi toda unha fazaña. A súa nai arrastrou a tuberculose desde a súa liberación de Ravensbrück no 45. Mercedes estaba, como se titula o libro que Pablo logrou publicar xunto á súa compañeira Ana Bonet e con prólogo de Xesús Alonso Montero, Destinada ao crematorio. Salvouse polos pelos e tras pasar por condicións infrahumanas. Non correron a mesma sorte outros republicanos españois: «Non hai que esquecer que as vítimas españolas do nazismo son á súa vez vítimas do franquismo», apostila Iglesias .

 

 

Sen esquecer o pasado

Enfrascado nunha idea: «A mocidade debe coñecer o seu pasado para construír o futuro», segue recompilando datos. «Xunto á miña compañeira Ana, filla tamén do exilio, logramos reconstruír en gran medida a traxectoria da miña nai, pero aínda queda moito por facer. Hai que dicir que os Arquivos, tanto en Francia como en España, non facilitan demasiado o labor». Pablo vive sen esquecer o pasado, e ao mesmo tempo moi pegado ao presente. Outro Pablo Iglesias que non é el acapara recentemente todos os titulares. «O fenómeno Podemos, que non quero personalizalo nel, trae unha ilusión que espero non sexa flor dun día», reflexiona.

 

Aínda que prefire non seguir falando de Enric Marco, nin do libro que volveu a traer a colación a historia esquecida dos españois nos campos, un dos últimos sobreviventes, Esteban Pérez, morreu fai tan só uns días con 103 anos, hai unha cita da novela de Cercas que pode servir para explicar o éxito da vida inventada de Marco á hora de concienciar sobre o exterminio nazi: «A realidade mata, a ficción salva». Iglesias é con todo máis doutro autor, Saramago, ao que citou recentemente nunha conferencia en San Simón. Pronunciouna en galego: «Somos a memoria que temos e a responsabilidade que asumimos. Sen memoria non existimos, sen responsabilidade, quizais non merezamos existir».