O fotógrafo de Hitler, en Vigo

 

Traducción Estación Atlántica

Suplementos de La Opinión A Coruña - Salvador Rodríguez  11/07/10
Do mesmo xeito que a Guerra Civil española serviu ao III Reich como campo de probas da eficiencia da súa incipiente poderío militar, para o propio Führer o conflito bélico en España derivou tamén na ocasión propicia para mostrar as imaxes das primeiras vitorias do seu exército, isto é, a base dun aparello propagandístico moi ben estudado que, si co branco e negro, era xa de seu rotundo e contundente, a todo cor exhibía unha espectacularidad case inédita na época, pois non esquezamos que, en 1936, eran moi escasos aínda os fotógrafos que se atrevían a experimentar coa cor, e moito menos en exteriores .

Seguramente foi esa a razón pola que, de entre os seus tres fotógrafos de confianza, Adolf Hitler elixiu a Hugo Jaeger (os outros dous eran Heinrich Hoffman e Hans Erlt) para retratar as homenaxes que, tralo triunfo de Franco, tributáronselle no noso país á Legión Cóndor. Cando a prestixiosa revista norteamericana Life procedeu a clasificar as fotos que adquirira, en 1965, a Jaeger, creu que a instantánea do desfile de falangistas correspondía aos actos celebrados na capital de España cando, en realidade, pertencía aos fastos de despedida das tropas alemás que tiveron lugar o 24 de maio de 1939 na cidade de Vigo, tal e como explica na páxina seguinte Xoán Ignacio Herrero.

O que a estas alturas non puido ser contrastado é si Hugo Jaeger acompañou á Legión Cóndor desde a súa mesmo viaxe de partida a España, ao comezo da guerra, ou o fixo ao final. Todo parece indicar que ocorreu isto último, pois non se conserva ningunha foto de Jaeger en primeira liña da fronte e si, en cambio, decenas delas en actos públicos organizados "a maior gloria" do Führer .

A Legión Cóndor
Legión Cóndor foi o nome con que se bautizou á forza de intervención alemá en España en favor do bando franquista. Fornecida, mayormente, por avións e pilotos da Luftwaffe, a medida que foi avanzado a guerra incorporou ás súas filas a soldados da Wehrmacht, as forzas armadas baixo cuxo peso caeu precisamente tres meses despois a invasión de Polonia, é dicir, o capítulo inicial da II Guerra Mundial.

Constituída na súa primeira fase por 3.800 homes ao mando do coronel Von Richtofen, ao final da guerra o contingente de soldados da Cóndor que se mobilizou en España ascendía a ao redor de 5.000. Avións, tanques de combate, artillería antitanque e antiaérea e varias seccións de vehículos de combate constituían o material de guerra desta unidade que, naquel momento, non era precisamente das que en Alemania considerábanse máis modernas. Fronte a ela, o armamento soviético que recibira como fornezo a II República era moito máis avanzando desde do punto de vista tecnolóxico.

Protagonista de numerosas ofensivas do exército "nacional" sobre o territorio en mans do adversario, os avións da Cóndor pasaron tristemente á Historia por ser os artífices do bombardeo indiscriminado que sufriu a cidade vasca de Guernica -plasmado por Pablo Picasso no seu famoso cadro-, unha operación que ata os propios franquistas atribuíron a unha "iniciativa persoal" de Richtofen (fillo do lendario Barón Vermello, da Primeira Guerra Mundial). Do que non cabo dúbida é de que aquela vanguardia militar do III Reich estaba composta por soldados durísimos, ben preparados e dispostos sempre para calquera operación que se lles encomendase. Talvez Hitler regateara a Franco a calidade do armamento fornecido, pero a valía daqueles homes quedaba fóra de toda sospeita, sobre todo a destreza dos aviadores, forxados nunha escola alemá de aviación da que xurdira o progenitor do propio Richtofen.

Finalizada a contenda, cando se soubo que Vigo ía a protagonizar o "acto de despedida" a aqueles alemáns, as novas autoridades da cidade, emanadas da vitoria fascista, dispuxéronse a converter a do 24 de maio de 1939 nunha xornada histórica. Iso si, os fastos engalanáronse como de "homenaxe ao Xeneral Aranda".

O propio editorialista de Faro de Vigo se embargó do fervor do bando victorioso e, na véspera de desfílelos, arrincaba o seu chamamento a unha participación masiva da cidadanía que se sumase ás "Vibracións de entusiasmo jubiloso que atravesan nestes días as campiñas e as montañas galegas".

"Eran as dez da noite -relata a xornalista Patricia Álvarez- e os soldados e aviadores alemáns desfilaban portando antorchas e bengalas con paso seguro e firme mentres, o inmenso gentío que abarrotaba as beirarrúas, saudáballes brazo no alto ou axitando bandeiras coa cruz gamada. As ensordecedoras salvas de aplausos apenas deixaban oír os himnos que entonaban as bandas de música".

Dous días despois, o 26 de maio de 1939, os cinco trasatlánticos que trasladaban aos alemáns de regreso á súa patria partían do porto vigués, e tamén ese día "foi apoteósico", segundo Patricia Álvarez, aínda que nesta ocasión os vigueses tiveron que apiñarse nos peiraos e algúns marineros non dubidaron en utilizar as súas embarcacións para despedir aos aliados de Franco na mismísima boca da ría.

A este respecto, e matizando a participación popular, escribe Eduardo Rolland en Galicia en guerra (Edicións Xerais) que "Naquela masa humana que vitoreaba aos exércitos de Hitler polas rúas de Vigo uníanse, por unha banda, a fe e, polo outro, o medo. E máis despois do chamamento realizado polo alcalde, Suárez Llanos, que publicou un bando chamando aos cidadáns a participar, por decreto, no desfile: "Os vigueses, que teñen o honor de poder testemuñar por última vez a gratitud de España á nobre Nación Alemá, acudirán todos a despedilos"". De maneira que, en apreciación de Rolland, "quedarse en casa e non honrar aos nazis non parecía unha boa idea". Fontes ás que tivo acceso o mencionado Rolland sosteñen que, en agradecimiento ao trato recibido, o alcalde vigués foi agasallado polos alemáns cun retrato de Adolf Hitler que fora enviado expresamente por Herman Göering e que lle foi entregado polo coronel Richtofen, pero o caso é que o rastro de devandita obra perdeuse para sempre e nin sequera nos arquivos do Concello de Vigo consérvase documentación algunha que avale o seu paso polas dependencias municipais, un feito moi raro tendo en conta que se trataba dun agasallo de Alemania a Vigo, que non dunha dádiva persoal a Suárez Llanos. Cabería a posibilidade de que aquel retrato fose unha fotografía en cor do Führer".

Buscando fai uns meses en internet material gráfico sobre a guerra civil española atopeime nun blog cunha fotografía en cor na que aparecía desfilando unha unidade de milicias falangistas. O pé de foto explicaba que se trataba dun desfile militar durante a guerra civil nunha cidade española. Pero o que máis me chamou a atención era que o escenario no que estaba tomada resultábame a primeira vista enormemente familiar. Observada con máis detalle non me coubo a menor dúbida de que se trataba da praza situada entre Urzaiz e o arranque da rúa do Príncipe, en Vigo. Tamén me pareceu que era unha foto descoñecida, desde logo por min, pero en xeral na cidade olívica.

Con estes elementos a curiosidade histórica fíxome investigar para tratar de obter a maior información posible sobre a foto en cuestión.

O primeiro paso foi tratar de localizar a procedencia da mesma. Atopeina no arquivo fotográfico da revista Life, no que se identificaba como o seu autor a Hugo Jaeger e situábaa en Madrid o día 19 de maio de 1939, no contexto dos fastos pola celebración da vitoria militar do bando "nacional". Estes últimos datos obviamente son erróneos, unha vez confirmado que se trataba de Vigo, como calquera pode comprobar comparando a imaxe daquela instantánea coa de hoxe.

Hugo Jaeger foi fotógrafo persoal de Hitler. Documentó en imaxes múltiples aspectos da vida pública e privada do Führer, do réxime nazi, e da II Guerra Mundial, desde 1936 ata o final da guerra. Posuía a máis recente tecnoloxía para realizar fotografía en cor, a cal estaba nos seus inicios naqueles momentos e era moi do gusto de Hitler. Nela especializouse Jaeger.

Coa derrota alemá e consiguiente invasión do país, a súa casa, preto de Múnich, foi rexistrada por un grupo de soldados norteamericanos. Deron cunha maleta de coiro na que Jaeger depositara miles de negativos, pero ao abrila atopáronse cunha botella de coñac que o fotógrafo colocara encima das diapositivas. Os soldados entusiasmados compartiron con el a botella e esquecéronse do restante contido da maleta.

Ante o risco de ser sorprendido finalmente polas forzas aliadas con ese material comprometedor, o que podería traerlle nefastas consecuencias, decidiu escondelo metendo os negativos en envases de vidro e enterrándoos nos arredores de Múnich. Periódicamente os desenterraba para cerciorarse do seu estado de conservación e volvíaos a soterrar. Así ata 1955 en que definitivamente levantounos para depositalos nunha cámara acoirazada. En 1965 vendeunos á revista Life, a cal mantívoos prácticamente inéditos ata que os publica na súa edición digital no 2008.

Hugo Jaeger estivo en España no mes de maio de 1939 fotografando as últimas semanas da Legión Cóndor alemá no noso País, e con ela desprázase a Vigo para reembarcar cara a Alemania. As distintas unidades germanas comezan a chegar en tren a Vigo desde a madrugada do día 24 de maio e embarcan para Hamburgo o día 26 do mesmo mes. A foto sería sacada entre esas dúas datas.

O día 24 celebráronse na cidade distintos actos de exaltación da figura do xeneral Aranda, considerado un heroe polo bando franquista tras sublevar a guarnición de Oviedo e resistir cercado durante meses os envites dos republicanos. Aranda estaba en Vigo ao obxecto de participar na súa homenaxe e para embarcar tamén cos legionarios alemáns e un grupo de xenerais españois invitados por Hitler a visitar Alemania, entre os que se atopaban o contraalmirante Agacino e os xenerais García Valiño, Solchaga, Martín Alonso, Yagüe, Alonso Veiga e Martínez Campos.

Como parte deses actos de ensalzamiento de Aranda celebrouse na tarde dese día 24 unha parada militar polas rúas do centro de Vigo, na que participaron preto de seis mil homes pertencentes á División 83 do Corpo de Exército de Galicia, á guarnición local e a milicias de Falange. Aí é onde Jaeger sacou a fotografía.

Así se conclúe que a imaxe foi tomada na tarde do día 24 de maio de 1939 no cruzamento das rúas Colón, José Antonio -naquel momento- e Príncipe, por Hugo Jaeger. Unha curiosa e moi interesante fotografía, de gran valor pola tortuosa historia que a acompaña, polo seu autor, por resultar ata agora prácticamente descoñecida na nosa cidade, por ser unha das poquísimas fotos en cor tomadas en Vigo no contexto da Guerra Civil -xunto coas do embarque da Legión Cóndor, do mesmo autor- polo testemuño histórico que supón e por ser moi probablemente a primeira foto en cor da cidade de Vigo.