Trinta anos do regreso de Castelao a Galicia

 

Xerardo Fernández Albor e Camilo Nogueira, revelan as interioridades da volta a Galicia do corpo de Castelao

 

Faro de Vigo - Salvador Rodríguez 27.06.2014

"Cargas policiais, detidos e feridos. As proximidades de Santo Domingo de Bonaval, onde tiveron lugar os actos civil e relixioso e o enterramento definitivo de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, chegaron a ser, por moito tempo, un campo de batalla, no que os golpes, pedras e outros obxectos arreboladizos se entremezclaron nunha tarde que debería ser de todos os galegos" (FARO DE VIGO, 29 de xuño de 1984).

"Foi unha vergonza. Recordo que cando entramos na igrexa, tanto Teresa Castelao como eu, que iamos xuntos, fixémolo a fume de carozo, case lle diría que fuxindo, porque criamos que nos ían a agredir, e desde o interior escoitamos os ruídos das pedradas que se lanzaban contra os cristais dos automóbiles esnaquizando os parabrisas e os portelos. No exterior da capela de Santo Domingo de Bonaval, algunha pedra estivo a punto ata de impactar contra Teresa. Pero é que xa antes, no aeroporto de Lavacolla, armouse un tumulto, porque había xente, os alborotadores, que pretendían sabotear o acto na mismísima pista de aterrizaje, cando o ataúd era desembarcado do avión para introducilo no coche fúnebre". O halo de tristeza que invade a Xerardo Fernández Albor cando a súa memoria remóntase a aquel 28 de xuño de 1984 non impide que o por aquel entón presidente da Xunta siga pensando que "cumprín coa miña deber e fixen todo o que puiden".

Trinta anos despois, Fernández Albor confesa que aínda que a el tamén se lle pasou pola cabeza a idea de trasladar a Galicia os restos de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, que repousaban semiolvidados no cemiterio bonaerense da Chacarita, "a verdade é que non me atrevín a facelo antes porque temía que a nós, os de Alianza Popular, que entón gobernabamos en minoría, íannos a acusar de querernos apuntar o tanto ao noso favor". Pero ao doutor Albor xurdiulle un aliado inesperado, o parlamentario de Esquerda Galega Camilo Nogueira, que foi quen se atreveu" a presentar unha proposta que, sorpresivamente para aqueles tempos, foi aprobada por unanimidad no Parlamento galego.

ani

Unha unanimidad, iso si, con matices, porque da sesión do debate da moción estiveron ausentes os titulares dos tres escanos obtidos polo daquela BNPG (Bloque Nacional Popular Galego) que foran expulsados da cámara por non acatar, nin sequera prometido, a Constitución española aprobada en 1978. Foi desde as filas do BNPG, aínda que despois ningún dos seus dirixentes recoñecese responsabilidade algunha sobre os incidentes, desde as que se impulsaron as accións de "sabotaje", o cal, para Camilo Nogueira, tamén nacionalista, tamén de esquerdas, como os que protestaban, "non deixa de ser un dos varios e máis graves erros que o nacionalismo galego cometeu durante a Transición". O propio Nogueira foi obxecto dos improperios dos seus, en teoría, compañeiros ideolóxicos, "pero -di- é que a min xa me ocorreu o mesmo con outros asuntos. Son paradojas daquel tempo. Eu, a día de hoxe, séntome orgulloso de tomar aquela iniciativa, sento que cumprín coa miña deber como nacionalista e, bo, o certo é que aquí temos, na nosa terra, a Castelao, o noso máximo símbolo, ao que por certo despois acudiron repetidamente a homenajear algúns dos que estaban en desacuerdo co traslado".

Por que e con que en desacuerdo?. É unha pregunta moi propia de ser efectuada neste trixésimo aniversario daquel evento ao que, unha vez aprobado o estatuto e constituído o primeiro parlamento democrático da autonomía, moi ben podería cualificarse como o acto máis simbólicamente importante da Transición en Galicia.

 

 

O certo é que desde o momento en que se aprobou a moción de Nogueira e púxose en marcha todo o engranaje do traslado do cadáver de Castelao a Galicia xurdiron voces críticas. Por unha banda, estaban os que crían que o cemiterio de Rianxo, a súa vila natal, sería o lugar máis apropiado para que descansasen para sempre os restos mortais do egrexio galleguista. E, doutra banda, desde o BNPG e outras forzas extraparlamentarias, así como algunhas personalidades do galleguismo histórico, estimábase que a situación politica do momento non era a adecuada para efectuar o traslado, é dicir, que Castelao tiña que volver a Galicia, si, pero a unha "Galicia (patria) liberada". Nese sector, ademais, se blandió con contundencia outro argumento, precisamente o que temía Albor: de ningún xeito podíase permitir que un partido como AP protagonizase un acontecemento de tamaño calibre pois o partido que presidía Manuel Fraga era, a xuízo dos críticos, a antítesis de todo o que representaba Alfonso Daniel.

Dos partidarios de que Castelao fose enterrado en Rianxo encargouse" o propio presidente da Xunta, que hoxe o relata así: "Eu era moi consciente desa reivindicación, que ademais me parecía moi respectable. Así que, acompañado por Antonio Rosón, que era o presidente de de o Parlamento, funme a Rianxo a visitar a Teresa, a súa única irmá superviviente, a quen eu xa coñecía e era o seu amigo, e ela conveu comigo que o mellor sitio era o que pensaramos, o Panteón de Galegos Ilustres. Castelao era un grande de Galicia e debía estar cos grandes: con Rosalía de Castro, con Alfredo Brañas, con Ramón Cabanillas....E Teresa estivo de acordo, era a persoa máis legitimada para tomar a decisión porque, dígolle unha cousa, si ela non quixese, eu seguramente non me atreveu a contrariarla: o asunto resolveríase coa colocación dunha placa no Panteón, e punto". "Na moción de traslado que eu presentei -recorda Nogueira- non se citaba o lugar onde debería ser enterrado.Pero hei de recoñecer que o Panteón de Bonaval foi o lugar máis adecuado. Non esquezamos que está en Santiago, e a cidade de Santiago é máis coñecida no mundo que Galicia".

O que Nogueira non puido conseguir foi aplacar as iras do BNPG e os galleguistas críticos, aínda que está de acordo con eles nun punto: "É certo que a Xunta, ou sexa, Alianza Popular, a dereita española e españolista, tivo un exceso de protagonismo. Pero isto era inevitable. A final de contas, eran os que nese momento gobernaban Galicia". "Por iso -asegura- malia as pedradas, dos tumultos, en ningún momento arrepentinme de presentar aquela moción. Sempre estiven absolutamente convencido de que fixen o que había que facer e de que os que protestaban estaban equivocados".

Xerardo Fernandez Albor está plenamente convencido de que, si o traslado dos restos produciuse hoxe, non se desataron todos aqueles incidenets: "Son dos que cre que os tempos melloran sempre. Hoxe os grupos políticos están máis feitos, son máis responsables, e seguro que si houbese un acordo no Parlamento sería rigurosamente respectado por todos".

 

O enterro na Chacarita

Quen é o finado que levan nesa carroza?

Certo que, a mediados do século pasado, a presenza de emigrantes e exiliados galegos en Bos Aires non só era ben patente, senón que, a través do Centro Galego, habíase erigido nun polo de poder, económico e político. Pero iso énos óbice para que, algúns cidadáns bonaerenses, preguntásense pola identidade do finado naquel espectacular cortejo fúnebre que trasladou o cadáver de Castelao ao cemiterio da Chacarita. E é que desde, e para, o Centro Galego, a morte de Castelao resultou todo un reto organizativo ao que había que responder cuns fastos que pretendían formar parte da historia da cidade de Bos Aires...e de Arxentina por extensión.

 

Diso ocupouse a xunta directiva do CG desde o primeiro momento, cando alzou a bandeira de Galicia media asta en sinal de loito e ocupouse de comunicar a todos os medios informativos a noticia do deceso desde as primeiras horas do domingo, 8 de xaneiro de 1950. Foi no Centro Galego onde se instalou, por suposto,a capela fúnebre, nun féretro envolto pola bandeira galega. Durante todo aquel domingo, ata altas horas da noite, ademais de centos de galegos, desfilaron as maiores autoridades da República de Arxentina, e ata algunhas da do Uruguay. As entidades galegas, case sen excepción, enviaron tal cantidade de ofrendas florales que resultou imposible que coubesen todas na sala, polo que algunhas tiveron que situarse nos corredores e no hall de entrada do edificio social.

 

A saída do Centro Galego foi flanqueada polo corpo de enfermeiras co seu uniforme profesional. Antes de chegar ao cemiterio, o féretro foi levado ao Centro Ourensán. Alí, segundo contan as crónicas, "desde os balcóns, piadosas mans de mulleres ourensanas arroxaron unha choiva flores sobre o ataúd".

 

Do Centro Ourensán partiu o cortejo fúnebre "ante un xentío que paralizaba o tráfico da Avenida Belgrano". A carroza fúnebre que transportaba o cadáver, era seguida por unha ducia máis de carrozas nas que se acumulaban todas as ofrendas florales recibidas. Xa no cemiterio, agardaba unha multitude que acompañaría a última etapa: o camiño ao Panteón Galego. Nas páxinas do arquivo de Centro Galego lese: "É intención dá nosa colectividade eiquí radicada, enviar vos restos do ilustre patriota a Galiza, cando alí non campe ou réxime de barbarie e opresión dás liberdades dá nosa terra.."