Unha galega que sobrevió ao holocausto

 

A rúa Mercedes Núñez Targa, en Bouzas, honra á viguesa que logrou saír viva de Ravensbrück e foi secretaria de Pablo Neruda

             

Eduardo Rolland - Vigo / La Voz  10 de agosto de 2014

Mercedes Núñez nunca esqueceu os números en alemán. «Ata o fin dos seus días, contaba de corrido ata trinta», recordaba recentemente o seu fillo, o vigués Pablo Iglesias Núñez, promotor da Amical de Mauthausen en Galicia, a asociación que mantén viva a memoria dos españois nos campos de exterminio.

A súa nai era natural de Bergondo (A Coruña) e sobreviviu ao campo de Ravensbruck, o maior para mulleres en chan alemán. Alí practicábase o famoso Appell, un odioso método de tortura. Os presos formaban no patio -unha vez ata 40 horas seguidas- en posición de firmes, con temperaturas baixo cero: «Quen movese a cabeza era mallado ata a morte», explica Iglesias . Ademais, sometíanos a lategazos: «Tiñan que contar cada golpe e, se se equivocaban, volvían empezar». Mercedes Núñez, que faleceu en 1986 en Vigo, terminou así dominando os números na lingua de Johan Sebastian Bach e Enmanuel Kant.

 

ADVERTISEMENT

Mercedes Núñez Targa ten hoxe unha rúa en Vigo, na zona de Bouzas. O seu maior mérito na vida foi sobrevivir ao holocausto. E seguir vivindo tras ver aquilo. Pero tivo unha existencia intensa, na que tamén foi secretaria do poeta Pablo Neruda ou autora ela mesmo de varios estudos. O presidente De Gaulle a condecoró con Lexión de Honra.

 

O seu paso polos campos nazis é unha historia común a outros republicanos españois. Detida tras a Guerra Civil, foi condenada a 12 anos de prisión e trasladada ao cárcere madrileño de Vendas. Pero un erro burocrático permitiulle escapar, cruzou os Pireneos e terminou internada no campo de Argelés e Carcassonne, desde onde a Gestapo trasládaa a Alemaña. Sobrevivirá case tres anos en Ravensbrück. Destinada ao crematorio (Renacemento, 2011) é un dos libros que rescatan a memoria desta viguesa de adopción.

 

Pero houbo máis galegos no holocausto. Algúns sobreviviron para ver en Mauthausen aos tanques do xeneral Dager entrar no campo para liberalo o 5 maio de 1945. Unha foto histórica mostra o momento, cunha pancarta sobre o portalón que di, en castelán: «Os españois antifascistas saúdan ás forzas liberadoras».
 

106 mortos galegos

Faltan datos, pero só no campo de Gusen entraron 3.846 presos republicanos e sobreviviron 444. En Mauthausen están documentados 106 mortos naturais de Galicia entre miles de españois. A súa historia é a dunha formidable derrota. Francia internounos en campos de refuxiados tras a Guerra Civil. E, coa invasión alemá, convertéronse nun problema. Cando Himmler pregunta a Franco que facer con eles, Serrano Suñer responde: «Non nos interesan, non son españois». Así, aplicóuselles a mesma «solución final» ideada contra os xudeus: só sairían dos campos «polo fume da cheminea».

 

Outro sobrevivente galego, Ramón Garrido Vidal, do Grove, describiu nun diario as horas previas á foto da liberación: «Amence chovendo. Durante a noite, morreron dúas ou tres por extenuación». Eses compañeiros non espertaron para ver aos Sherman de Dager entrar en Mauthausen.

 

Desde o principio da guerra mundial chegaron republicanos españois aos campos da morte nazis. O 6 de agosto de 1940 apareceu na estación de Mauthausen o primeiro tren cargado con prisioneiros españois, moitos deles galegos. Van no convoi os vigueses Agustín Cameselle e Francisco Pena. Xunto a eles, veciños de Bueu como José Fernández ou Manuel Rei. Outro vigués, Manuel Fernández Gutiérrez; pontevedreses como Antonio Gómez ou Claudio Tizón; e coruñeses como Adriano Castelo ou Luis Rafales Lamarca.

 

O 13 decembro de 1940 chega o maior continxente de galegos. José Jornet, un catalán que viaxaba a bordo, relata aquela viaxe: «Os da Gestapo metéronnos en vagóns de carga. Foron tres días e tres noites encerrados, sen auga nin comida, facendo as nosas necesidades nun recuncho do vagón, que estaba precintado; viaxamos entre vómitos e diarreas, sen saber onde iamos».
 

A candidez dos prisioneiros

Pero nin nos seus peores pesadelos podían supor que lles esperaba. Eugenio Batiches, na súa autobiografía O sol extinguiuse en Mauthausen, explica a candidez dos novos prisioneiros: «Cando chegamos ao campo, vimos unha alta cheminea da que saían fume e laparadas. Despedía un cheiro nauseabundo. Cremos que era o sistema de calefacción».

 

O franquismo se desentendió daqueles cidadáns e o tema do holocausto foi en España un tabú durante toda a ditadura. Fernando Villot, neto de Agustín Cameselle, relataba recentemente: «A miña familia soubo da súa morte por unha carta dun sobrevivente exiliado en México, que o vira morrer nos seus brazos». En Mauthausen, tatuóuselles o seu número de preso, vestíuselles co drilich -o pixama de raias- e identificóuselles cun triángulo azul e unha S.

 

Sobreviventes galegos dos campos hai documentados menos de medio cento. «Moitos ocultaban a súa procedencia para protexer ás súas familias», aseguraba Pablo Iglesias . Hoxe ningún deles vive. A foto da liberación non conta que pasou despois: O último drama das súas vidas foi que os aliados avalaron a Franco e eles nunca puideron regresar ao seu país.

 

Foi unha segunda maldición histórica. Os combatentes con Hitler na División Azul regresaban a casa como heroes. As vítimas españolas do holocausto seguiron no exilio e derrotadas. Como Mercedes Núñez Targa, que con todo nunca cejó na súa loita. E que puido finalmente regresar e asentarse en Vigo, onde faleceu en 1986. Hoxe unha rúa en Vigo, na zona de Bouzas, honra a súa memoria.

A bujía do domingo, por Eduardo Rolland