Traducción Estación Atlántica
No 78 aniversario da morte de Alexandre Bóveda a súa filla recorda ao pai que nunca coñeceu
Entrevista de Manuel Jabois 17/8/14
-Vén agora da aldea.
-De Ratel, onde nace o río Verdugo. Alí escápome sempre que podo. Teño o meu horto: os meus lechugas, os meus rábanos, as miñas patacas. Queres ver unha foto? Esta é a casa, en forma de L e este o manzano en flor.
-Aí non a atopa ninguén.
-Hai que coller varias estradas e chega un momento en que xa podo deixar o coche en metade dunha, porque nunca pasa ninguén.
-Pero o domingo vai ter que volver a Pontevedra.
-O domingo si, claro.
-Vostede como se decata de que o seu pai está morto?
-Cada 17 de agosto a miña nai collíanos aos cinco e levábanos ao cemiterio a velo. A miña nai estaba embarazada de min cando a el matárono. Eu nacín en 1937.
-Que pasou despois?
-Que a miña nai quedouse soa con cinco fillos, separáronnos aos irmáns para poder saír adiante. Eu fun interna a un colexio de monxas escolapias en Carabanchel Alto.
-A filla dun fusilado.
-Un día ás rojas, como nos chamaban as monxas, escondéronnos nunha aula cando Franco viño a visitar a escola.
-Cando empeza a coñecer a dimensión do seu pai?
-En casa a miña nai non falaba do ocorrido. Supoño que por sentido de protección, por non alentar odio e pola última carta del.
-A súa nai tivo que sufrir.
-Unhas señoras chegaron a chuspila pola rúa. Como fusilaran ao seu marido, e era a viuda de Alexandre Bóveda, humillala era unha adhesión indubidable ao réxime.
-Pero non odiou.
-Nunca se permitiu odiar a ninguén. Mantivo amizade con familias falanxistas toda a súa vida, con familias veciñas coas que convivira en paz ata a guerra e despois. Pero viviu o suficiente para ver a restauración da figura do meu pai, o seu busto nesta praza, o monumento onde o mataron, o seu recoñecemento como fillo predilecto da cidade, o seu aniversario como Día de Galiza Mártir.
-É raro non odiar.
-Grazas a ela ningún de nós crecemos con revanchismos. Só quixemos, e aínda queremos saber, porque sempre hai que sabelo todo. Pero odio non. Porque os que o fixeron están mortos, e os fillos nunca deben pagar polos pecados dos seus pais.
-Non lle dicían nada cando era nena?
-Claro que me dicían. Un día dixéronme que o meu pai volveuse tolo e collera armas e ía pola rúa disparando. Cheguei a casa e díxenllo á miña nai, e ela díxome a verdade. Díxome como morrera o meu pai e por que.
-Algún recordo máis?
-Un moi turbio. No verán xogaba diante da porta de casa que tiñamos en Poio. Xogaba soa ao mediodía porque non había ninguén, e sempre pasaba un home moi groso que se me quedaba mirando fixamente. A min dábame moito medo e un día díxenllo á miña nai. Ao día seguinte as dúas esperamos trala porta para ver quen era. Pasou como sempre, non me viu fóra e seguiu de longo. A miña nai díxome moi seria que nunca máis saíse de casa a esas horas.
-Quen era?
-Decateime de maior: Víctor Lis Quibén.
-Médico brillante e culto, autor dun libro sobre medicina popular galega e estudioso da etnografía.
-Si, ese.
-Un inimigo do seu pai. Cantaba con el na Polifónica. O seu pai era tenor e Víctor barítono.
-El foi o que comandó a chamada garda cívica de aquí. Saían de noite a matar xente aos pobos veciños e a saquear locais sindicais.
-Chegou a ser apartado da garda pola súa violencia, o cal non ten moita lóxica, ou toda a do mundo.
-Bo, pois ese home era veciño noso.
-Fai anos falei con vostede, e falei co seu irmán, e lin varios libros sobre a morte de Alexandre Bóveda. Recórdao?
-Claro.
-Entón quería confirmar unha historia que se escribiu e da que se falou sempre en Pontevedra. Que chegado o momento de fusilar ao seu pai, un dos elixidos para formar parte do pelotón foi un vello amigo seu da infancia. Este soldado conseguiu contactar con Xosé Sesto, un íntimo do seu pai, para contarllo. Sesto díxolle que finxise unha enfermidade, pero o soldado díxolle que si o facía faríanlle un Consello de Guerra. Entón Sesto preguntoulle si tiña fillos. «Teño», díxolle. Preguntoulle despois si era bo tirador e el contestou que de primeira categoría. Sesto pediulle, por favor, que apuntase ao corazón.
-Recordo esa historia. Non che puiden axudar.
-O seu irmán tampouco, aínda que a oíu, e escoitara algunha vez da súa nai que efectivamente un dos que estaban no pelotón era amigo seu. Recordo o que me dixo o seu irmán cando lle insistín coa identidade dese home.
-Que che dixo?
-«Fose amigo ou non, comprenderás que a un dos que lle pegaron un tiro ao meu pai ninguén veu presentarmo».
-...
-Alexandre Bóveda foi un intelectual, un político precoz. Con 23 púxose de responsable de Facenda na Diputación e con 26 proxectou a primeira banca pública galega. Fíxose íntimo de Castelao, co que axudou a fundar o Partido Galeguista, e participou na redacción do primeiro Estatuto de Autonomía con outro amigo íntimo seu, Enrique Rajoy, que supoño a vostede soaralle.
-A miña nai dicía que lle dedicaba máis tempo a Galicia que a nós. E eu creo que el, cando o detiveron, recoñeceuno e arrepentiuse de non pensar máis en nós. A miña nai nunca falou, só ao final, e eu funme decatando de máis cousas.
-A historia de amor. O seu avó dicíalle á súa nai: «Moito falas dese de Facenda». E ela contestáballe que non, que lle gustaban máis altos. «E vaia si gustoume. Era todo: a súa conversación, aquel marabilloso falar e contar». Esta foto que teño aquí, indo xuntos en barco na procesión de San Benito un 11 de xullo. Colleron unha casa en Andurique, alén de ponte da Barca, e alí en seis anos tiveron cinco fillos.
-A miña casa de nena, de sempre.
-Cando se produciu o golpe de Estado, Alexandre Bóveda, con Amancio Caamaño, Telmo Bernárdez, Luís Poza, Paulo Novás, Germán Adrio, Benigno Rey, José Adrio Barreiro, Víctor Casas, Juan Rico e Ramiro Paz (fusilados todos o 12 de novembro) e Amando Guiance Pampín, entre outros, formaron un grupo de colaboración co gobernador civil para defender á República. De aí veu o xuízo. A súa nai contou que nunha desas noites espertouse chorando e el preguntoulle: «Choliñas, Choliñas, que che pasa?». Ela contestoulle: «Acabo de soñar que pasabas por diante dá casa vestido de soldado e que caías morto dun tiro».
-Detivérono por confiarse. Un día o mando militar díxolle que non cruzase a ponte porque ás veces había disparos e meteuse en casa dos meus pais, dos seus suegros. Queríano ter cerca.
-Desa noite falou comigo a súa tía, Lolita Álvarez Galego, cuñada de Bóveda. Foi en 2009, cumprira 100 anos e recordaba a última noite de Bóveda en liberdade, o 20 de xullo de 1936.
-A miña tía Lolita morreu fai dous anos. A miña nai morreu con 95. Enterrárona co meu pai e eu quero que me enterren con eles.
-Ao día seguinte de durmir alí ao seu pai detivérono. O xuízo pasou rápido. Vive unha testemuña, o avogado Gonzalo Adrio. Falei con el e recorda que a pantomima foi de tal extremo que un funcionario da Diputación levantábase aplaudindo a gritos en cada pregunta do fiscal. O día 16 de agosto visitouno a súa nai, embarazada de vostede, cos catro nenos. David Otero escribiu algo que sempre me gustou moito: que os seus pais déronse o último bico coa entereza dos inocentes aos que se lles está roubando algo incalculable. O seu pai tiña 33 anos, a súa nai 30.
-A miña nai non sabía que o ían a fusilar unhas horas despois. O camión pasou preto de casa e a familia aínda durmía. O meu tío recorda que se escoitou o tremor dos disparos na Caeira.
-O seu pai pediulle algo á súa nai. Que a vostede, cando nacese, chamásea Amalia, como ela.
-Si, ese é o meu nome. En prisión o meu pai deseñou o seu lápida: unha cruz, o seu nome, a data da súa morte e unha estrela de cinco puntas. Confesouse, participou na misa e comulgó.
-O seu pai dedicou os últimos minutos a escribir tres cartas. Unha delas á súa nai.
-A miña nai a fotocopió e enviouma cando cumprín a maioría de idade.
-A carta dicía, [e traduzo ao castelán]:
"Choliñas, Miña Peque, Vidiña:
Quixese escribirche moito. Pero xa sabes todo o que podería dicirche. Perdóame todo, que os peques recórdenme sempre; que cumpras todos os meus encargos. Eu, almiña, estarei sempre convosco como che prometín. Faltan uns minutos e teño valor, por vós, pola terra, por todos. Vou tranquilo. Adeus, Vidiña: vive para péquelos e os vellos, abrázaos, confórtaos. Sé Ti, o meu pequeñita admirable, a máis valente de todos. Alá sentirei alegría e satisfacción de ti e de todos. Recordareivos sempre, velarei sempre por vós. Adeus. Contigo, con péquelos, cos vellos todos, estará sempre no recordo, no máis grande, máis fondo, máis infinito dos abrazos, voso, Xandro".
-De Ratel, onde nace o río Verdugo. Alí escápome sempre que podo. Teño o meu horto: os meus lechugas, os meus rábanos, as miñas patacas. Queres ver unha foto? Esta é a casa, en forma de L e este o manzano en flor.
-Aí non a atopa ninguén.
-Hai que coller varias estradas e chega un momento en que xa podo deixar o coche en metade dunha, porque nunca pasa ninguén.
-Pero o domingo vai ter que volver a Pontevedra.
-O domingo si, claro.
-Vostede como se decata de que o seu pai está morto?
-Cada 17 de agosto a miña nai collíanos aos cinco e levábanos ao cemiterio a velo. A miña nai estaba embarazada de min cando a el matárono. Eu nacín en 1937.
-Que pasou despois?
-Que a miña nai quedouse soa con cinco fillos, separáronnos aos irmáns para poder saír adiante. Eu fun interna a un colexio de monxas escolapias en Carabanchel Alto.
-A filla dun fusilado.
-Un día ás rojas, como nos chamaban as monxas, escondéronnos nunha aula cando Franco viño a visitar a escola.
-Cando empeza a coñecer a dimensión do seu pai?
-En casa a miña nai non falaba do ocorrido. Supoño que por sentido de protección, por non alentar odio e pola última carta del.
-A súa nai tivo que sufrir.
-Unhas señoras chegaron a chuspila pola rúa. Como fusilaran ao seu marido, e era a viuda de Alexandre Bóveda, humillala era unha adhesión indubidable ao réxime.
-Pero non odiou.
-Nunca se permitiu odiar a ninguén. Mantivo amizade con familias falanxistas toda a súa vida, con familias veciñas coas que convivira en paz ata a guerra e despois. Pero viviu o suficiente para ver a restauración da figura do meu pai, o seu busto nesta praza, o monumento onde o mataron, o seu recoñecemento como fillo predilecto da cidade, o seu aniversario como Día de Galiza Mártir.
-É raro non odiar.
-Grazas a ela ningún de nós crecemos con revanchismos. Só quixemos, e aínda queremos saber, porque sempre hai que sabelo todo. Pero odio non. Porque os que o fixeron están mortos, e os fillos nunca deben pagar polos pecados dos seus pais.
-Non lle dicían nada cando era nena?
-Claro que me dicían. Un día dixéronme que o meu pai volveuse tolo e collera armas e ía pola rúa disparando. Cheguei a casa e díxenllo á miña nai, e ela díxome a verdade. Díxome como morrera o meu pai e por que.
-Algún recordo máis?
-Un moi turbio. No verán xogaba diante da porta de casa que tiñamos en Poio. Xogaba soa ao mediodía porque non había ninguén, e sempre pasaba un home moi groso que se me quedaba mirando fixamente. A min dábame moito medo e un día díxenllo á miña nai. Ao día seguinte as dúas esperamos trala porta para ver quen era. Pasou como sempre, non me viu fóra e seguiu de longo. A miña nai díxome moi seria que nunca máis saíse de casa a esas horas.
-Quen era?
-Decateime de maior: Víctor Lis Quibén.
-Médico brillante e culto, autor dun libro sobre medicina popular galega e estudioso da etnografía.
-Si, ese.
-Un inimigo do seu pai. Cantaba con el na Polifónica. O seu pai era tenor e Víctor barítono.
-El foi o que comandó a chamada garda cívica de aquí. Saían de noite a matar xente aos pobos veciños e a saquear locais sindicais.
-Chegou a ser apartado da garda pola súa violencia, o cal non ten moita lóxica, ou toda a do mundo.
-Bo, pois ese home era veciño noso.
-Fai anos falei con vostede, e falei co seu irmán, e lin varios libros sobre a morte de Alexandre Bóveda. Recórdao?
-Claro.
-Entón quería confirmar unha historia que se escribiu e da que se falou sempre en Pontevedra. Que chegado o momento de fusilar ao seu pai, un dos elixidos para formar parte do pelotón foi un vello amigo seu da infancia. Este soldado conseguiu contactar con Xosé Sesto, un íntimo do seu pai, para contarllo. Sesto díxolle que finxise unha enfermidade, pero o soldado díxolle que si o facía faríanlle un Consello de Guerra. Entón Sesto preguntoulle si tiña fillos. «Teño», díxolle. Preguntoulle despois si era bo tirador e el contestou que de primeira categoría. Sesto pediulle, por favor, que apuntase ao corazón.
-Recordo esa historia. Non che puiden axudar.
-O seu irmán tampouco, aínda que a oíu, e escoitara algunha vez da súa nai que efectivamente un dos que estaban no pelotón era amigo seu. Recordo o que me dixo o seu irmán cando lle insistín coa identidade dese home.
-Que che dixo?
-«Fose amigo ou non, comprenderás que a un dos que lle pegaron un tiro ao meu pai ninguén veu presentarmo».
-...
-Alexandre Bóveda foi un intelectual, un político precoz. Con 23 púxose de responsable de Facenda na Diputación e con 26 proxectou a primeira banca pública galega. Fíxose íntimo de Castelao, co que axudou a fundar o Partido Galeguista, e participou na redacción do primeiro Estatuto de Autonomía con outro amigo íntimo seu, Enrique Rajoy, que supoño a vostede soaralle.
-A miña nai dicía que lle dedicaba máis tempo a Galicia que a nós. E eu creo que el, cando o detiveron, recoñeceuno e arrepentiuse de non pensar máis en nós. A miña nai nunca falou, só ao final, e eu funme decatando de máis cousas.
-A historia de amor. O seu avó dicíalle á súa nai: «Moito falas dese de Facenda». E ela contestáballe que non, que lle gustaban máis altos. «E vaia si gustoume. Era todo: a súa conversación, aquel marabilloso falar e contar». Esta foto que teño aquí, indo xuntos en barco na procesión de San Benito un 11 de xullo. Colleron unha casa en Andurique, alén de ponte da Barca, e alí en seis anos tiveron cinco fillos.
-A miña casa de nena, de sempre.
-Cando se produciu o golpe de Estado, Alexandre Bóveda, con Amancio Caamaño, Telmo Bernárdez, Luís Poza, Paulo Novás, Germán Adrio, Benigno Rey, José Adrio Barreiro, Víctor Casas, Juan Rico e Ramiro Paz (fusilados todos o 12 de novembro) e Amando Guiance Pampín, entre outros, formaron un grupo de colaboración co gobernador civil para defender á República. De aí veu o xuízo. A súa nai contou que nunha desas noites espertouse chorando e el preguntoulle: «Choliñas, Choliñas, que che pasa?». Ela contestoulle: «Acabo de soñar que pasabas por diante dá casa vestido de soldado e que caías morto dun tiro».
-Detivérono por confiarse. Un día o mando militar díxolle que non cruzase a ponte porque ás veces había disparos e meteuse en casa dos meus pais, dos seus suegros. Queríano ter cerca.
-Desa noite falou comigo a súa tía, Lolita Álvarez Galego, cuñada de Bóveda. Foi en 2009, cumprira 100 anos e recordaba a última noite de Bóveda en liberdade, o 20 de xullo de 1936.
-A miña tía Lolita morreu fai dous anos. A miña nai morreu con 95. Enterrárona co meu pai e eu quero que me enterren con eles.
-Ao día seguinte de durmir alí ao seu pai detivérono. O xuízo pasou rápido. Vive unha testemuña, o avogado Gonzalo Adrio. Falei con el e recorda que a pantomima foi de tal extremo que un funcionario da Diputación levantábase aplaudindo a gritos en cada pregunta do fiscal. O día 16 de agosto visitouno a súa nai, embarazada de vostede, cos catro nenos. David Otero escribiu algo que sempre me gustou moito: que os seus pais déronse o último bico coa entereza dos inocentes aos que se lles está roubando algo incalculable. O seu pai tiña 33 anos, a súa nai 30.
-A miña nai non sabía que o ían a fusilar unhas horas despois. O camión pasou preto de casa e a familia aínda durmía. O meu tío recorda que se escoitou o tremor dos disparos na Caeira.
-O seu pai pediulle algo á súa nai. Que a vostede, cando nacese, chamásea Amalia, como ela.
-Si, ese é o meu nome. En prisión o meu pai deseñou o seu lápida: unha cruz, o seu nome, a data da súa morte e unha estrela de cinco puntas. Confesouse, participou na misa e comulgó.
-O seu pai dedicou os últimos minutos a escribir tres cartas. Unha delas á súa nai.
-A miña nai a fotocopió e enviouma cando cumprín a maioría de idade.
-A carta dicía, [e traduzo ao castelán]:
"Choliñas, Miña Peque, Vidiña:
Quixese escribirche moito. Pero xa sabes todo o que podería dicirche. Perdóame todo, que os peques recórdenme sempre; que cumpras todos os meus encargos. Eu, almiña, estarei sempre convosco como che prometín. Faltan uns minutos e teño valor, por vós, pola terra, por todos. Vou tranquilo. Adeus, Vidiña: vive para péquelos e os vellos, abrázaos, confórtaos. Sé Ti, o meu pequeñita admirable, a máis valente de todos. Alá sentirei alegría e satisfacción de ti e de todos. Recordareivos sempre, velarei sempre por vós. Adeus. Contigo, con péquelos, cos vellos todos, estará sempre no recordo, no máis grande, máis fondo, máis infinito dos abrazos, voso, Xandro".
Nenhum comentário:
Postar um comentário