Así era a ´embaixada´ nazi en Vigo

Traducción Estación Atlántica
Estudos Vigueses analiza no seu último libro a pegada da II Guerra Mundial na cidade e a súa colonia alemá

Faro de Vigo Carlos Prego 21/9/14

Os longos tentáculos da Segunda Guerra Mundial alcanzaron tamén a Vigo. Cunha nutrida colonia de 200 germanos ben asentada -dotada dun "Fogar" e "Colexio Alemán"-, o seu enclave estratéxico como porto de acceso ao Atlántico e a proximidade a minas de wolfram, a urbe olívica viviu de cerca os avatares da gran contenda entre o Eixe e os Aliados. O historiador Antonio Giráldez Lomba analiza en detalle ese episodio da crónica local no novo libro de Estudos Vigueses: "Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial".

Noventa e sete días antes de que as tropas do III Reich avanzasen sobre Polonia no que resultou o primeiro compás da Segunda Guerra Mundial, as tropas nazis despregaban todo o seu boato militar nas rúas de Vigo. Ao filo do mediodía do venres 26 de maio de 1939, baixo un ceo asaeteado con lumes artificiais e o frío restallar metálico das fanfarrias, preto de 5.000 soldados da "Legión Cóndor" desfilaron cara ao porto para partir rumbo ás costas germanas. Á cabeza da marcha: unha bandeira coa cruz gamada e outra de España. Cinco transatlánticos -o Wilhelm Gustloff, Deutsche, Stuttgart, Sierra Córdoba e Robert Ley, enumeran as crónicas da época- esperaban a súa embarque fondeados na ría. A eles sumouse, entre outros, o xeneral Antonio Aranda, invitado polo goberno de Hitler. Miles de curiosos contemplaron o paso da soldadesca apostados na contorna do Berbés ou ás portas do Hotel Continental, onde se hospedaba Aranda con cargos e oficiais do réxime.

O embarque da "Legión Cóndor" en Vigo é só un exemplo da clara pegada que imprimiu o conflito na cidade antes, durante e logo de devastar Europa. O historiador Antonio Giráldez Lomba relata e despexa dúbidas sobre esa "pisada" no seu libro Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial, a última obra publicada polo Instituto de Estudos Vigueses e primeira entrega da trilogía Vigo e a Segunda Guerra Mundial, na que tamén traballa José Antonio Martín Curty. Da economía á sociedade, a política ou ata o lecer, poucas facetas da vida do Vigo de finais dos anos 30 e principios dos 40 mantivéronse á marxe da contenda.

Unha das cuestións nas que centra a súa lupa Giráldez Lomba é como viviu Vigo os inicios da Segunda Guerra Mundial. "Hai algúns erros sobre o que se comenta daquela época; un exemplo é que a xente confundía os buques mercantes cos submarinos", explica o historiador antes de dimensionar a notable afluencia de navíos de bandeira germana nas Rías Baixas. No seu libro, explícase, por exemplo, que tralo estallido da contenda, durante a campaña de Polonia, o 10% dos cargueros alemáns -petroleros, a maioría- buscou refuxio na ensenada de Vigo. Un exemplo é o Bessel, que ata 1942 apoiou á Armada do III Reich para abastecer aos submarinos que surcaban a ría. Nese punto Giráldez desmonta outro mito: "Non se detiñan a dar descanso aos seus tripulaciones, só parábanse para encher combustible e repoñer víveres". Como denunciaba o Consulado Británico na cidade, a urbe non xogaba entón un papel neutral na guerra.

Importante tamén foi o papel que desempeñou Vigo no comercio de wolfram desde España cara aos países en lid. O legal, suxeito ás leis que obrigaban a un reparto equitativo; e o clandestino, propiciado polas cantidades ingentes do mineral que demandaban os estados para blindar os seus proxectís. Malia a rigorosa vixilancia da Embaixada Británica e as súas frecuentes queixas ao Ministerio de Asuntos Exteriores, das minas de Beariz, Varilongo ou Fontao partían camións de patacas ou viño con cargamentos ocultos de wolfram para embarcar en Bouzas, Rande ou o porto de Vigo. Dos seus peiraos partía nas bodegas de barcos de pesca rumbo ás costas da Francia ocupada polas forzas do Eixe. "Había barcos a soldo da Armada alemá para levar wolfram e outros traballaban como espías para os ingleses", apunta Giráldez Lomba, que no seu libro Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial analiza tamén a influencia de Inglaterra nese mercado clandestino. "Tiña que facerse baixo corda por que Inglaterra tiña unha capacidade de presión xa que a súa flota podía impoñer o bloqueo ao combustible", reflexiona o historiador.

Afundidos no Gran Sol

O tráfico de tugsteno non foi o único efecto do conflito sobre a economía viguesa. "Dunha forma especial víronse afectados os sectores pesquero e conservero"-revela Giráldez Lomba- "Os principais caladeros da flota de altura, os bancos do Gran Sol, estaban ameazados pola batalla do Atlántico que libraban Alemania e Gran Bretaña". A flota de arrastre galega topouse así con que os seus principais bancos para captúra da merluza e pescadilla convertéronse -por obra e graza da Segunda Guerra Mundial, desde setembro do 39- no escenario dun duelo colosal entre a Kriegsmarine germana e a Royal Navy británica. As accións dos submarinos e avións alemáns condenaron a barcos con base en Vigo, vestindo o loito a familias de pescadores e armadores locais. Malia ese negro e inhumano telón de fondo, os gransoleros tamén escribiron pasajes heroicos. "Algúns daqueles marineros salvaron busques e vidas dos países en guerra ao remolcar buques en apertos ou recoller náufragos dun ou outro bando", relata o historiador de Estudos Vigueses. Outra consecuencia para os marineros foi a dificultade para abastecerse de combustible, redes e hojalata, materiais dos que España era deficitaria.

Como un gran seísmo alleo ás fronteiras, o éxito do Partido Nacionalsocialista Obreiro (NSDAP) en 1933 e a encarnizada guerra do Eixe contra os Aliados convulsionó Vigo cunha forza moito maior que a doutras urbes do Norte peninsular. A razón? A importante colonia alemá asentada na cidade: numerosa, con preto de 200 persoas durante os anos que durou a contenda; e ben cohesionada coa sociedade olívica. Catro décadas antes de que Adolf Hitler alzásese co poder en Berlín, en 1896 a Deutsch Atlantische Telegraphengesellchaft (o "Cable Alemán") abría en Vigo unha sucursal que non pechou ata 1969, xa baixo control de Inglaterra. Aos germanos que recalaron en Vigo para empregarse en "o cable" a principios do século XX seguiulles moi pronto os atraídos pola ruta marítima con Hamburgo ou o atractivo da industria local. En pouco tempo polas rúas da cidade podíanse atopar consignatarios, empresarios, fabricantes de tintas, compostos eléctricos ou ortopédicos, enxeñeiros, prósperos comerciantes... con pasaporte germano. O ascenso fulminante do NSDAP en Alemania e o seu afinidad coa ditadura de Franco favoreceu o caldo de cultivo ideal para que se adherisen ao Partido Nazi. Así, e malia os preto de 3.000 quilómetros que distan entre Vigo e Berlín, en travesías tan céntricas como Príncipe podía verse hondear bandeiras coa cruz gamada ou os saúdos a man alzada.

O Colexio Alemán

Nese contexto, Giráldez Lomba recorda no seu ensaio como ao cónsul alemán en Vigo, Richard Kindling, "como representante do Estado alemán, non lle quedou máis remedio que crear unha sección local das 'Juventudes Hitlerianas' no Colexio Alemán de Vigo". "O propio director do centro -fundado anos antes da guerra e que permaneceu aberto ata 1976- non se librou de vestir o uniforme nazi e animar aos seus alumnos para que fixesen ben o seu saúdo", relata o historiador de Estudos Vigueses. Xa antes da invasión de Polonia e o estallido da Segunda Guerra Mundial, as seccións xuvenís de Falange e as xuventudes Hitlerianas compartían desfiles ou organizaban excursións conxuntas ás Cíes. O vínculo chegou a ser tan estreito que na cartelera do Teatro García Barbón incluíronse cintas como O triunfo nazi en Alemania.

Malia esa atmosfera e a afinidad entre o réxime alemán e o franquista, o autor de Vigo e a súa colonia alemá asegura que a maioría dos xudeus lograban escapar sen dificultades a Portugal. En ocasións lográbano sen que a policía española esforzásese por impedilo. "Hai casos de persoas con apelidos evidentemente xudeus aos que anotaban como apátridas", apunta Giráldez Lomba. Si esa "laxitud" foi a norma xeral, non foi desde logo a única. O experto recoñece que algúns axentes de Vigo si colaboraban na cruel misión da Gestapo, a policía secreta da Alemania nazi dirixida por Reinhard Heydrich. "Coñécense rutas para cruzar a fronteira ou ata dun taxista que trasladaba aos xudeus desde a estación de tren ou en embarcadoiros de Redondela", apunta Giráldez Lomba. Casos hai tamén de perseguidos que lograron esquivar o cárcere grazas á colaboración de empresarios germanos afincados en Vigo. A mesma actitude "laxa" mantivo a policía cos alemáns que fuxían en 1945, tras desmoronarse o III Reich.